Mavzu: Tasavvufning vujudga kelish tarixi

Reja:


1. Islom dini va tasavvuf
2. Tassavvuf adabiyotining shakllanishi va taraqqiyoti
Mavzuning asosiy tayanch tushunchlari: Din, islom, mazhab, adabiyot va islom, tasavvuf, tasavvuf va badiiy ijod, komil inson


1 – asosiy masala bo’yicha darsning maqsadi: Talabalarga islom dini va tasavvuf ta’limotining o’zaro bog’liqligi xususida ma’lumot berish


IDENTIV O’QUV MAQSADLARI:

1.Islomning paydo bo’lishi haqida ma’lumot beradi.

2.Tasavvuf va islom munosabatlariga izoh beradi.

1. 
   asosiy masalaning bayoni:
   

Islom dini talimotiga kura barcha kishilar mansabi, boyligi, kuch-kudratidan kat’iy nazar tarokning tihlari yanglig tengdirlar. Inson kadri martabasi egallagan ilmi iymoni e’tikodi vafo xayo kabi fazilatlarni uz ruxiga singdirganligi Bilan boshkalardan fark kilishi mumkin.

Islom Xotin kizlarni kadrlash ularni xurmat kilishga undaydi Yolgon gapirmaslik tovlamachilik kilmaslik kA chakiradi “ Al kazzobu lo ummati” ya’ni “Yolgonchi mening ummatim emas” deydilar Muxammad Allayxisalom
Islom beva bechoralar, etim–esirlarning xakkiga kuz olaytirmaslikka, bexuda kon tokmaslikka da’vat kiladi .
Kimor uynash mast kiluvchi ichimliklar ichish, sudxorlik kilish, xarom xisoblangan Muxammad Alayxisalom dinida.
Kur’on va xadis insonni savdoda oldi sotdida xalollikka chakiradi Xullas Kur’onni majid oyatlari va Rasullox xadislari zamiririda yuksak axlokiy fazilatlar tarbiyaviy maksad yotadi Shuning uchun xam mumtoz adiblarimiz uz axlokiy talimiy asarlarida barkamol inson shaxsini shakllantirishda islom sarchashmalariga tayanganlar
Kur’onni majid va xadisi sharifdagi axlokiy ma’naviy fikrlarning ibrat maktabi ekanligi mumtoz adabiyot durdonalari taxlil kilish jarayonida yakkol nazarga tashlanadi Jumladan Xazrat Alisher Navoiy pandnomasidan ukiymiz
“ Kishi xar kavmnikim suluk va oxangin tuzar tadrij bila xamul kavmning rangin tutar Xaar kimgakim payrovlig etar ul mutoabaat xosiyatidan ul etgan erga etar Agar bu Suz sanga Kurina maxol asxobi –Kaxf ila itlaridan xisob ol Mazkur tanbix markazida inson kamoloti uchun kaygurish goyasi turadi Ulug mutaffakkir inson shaxsining shakllanishida u mansub mansub bulgan jamoa e’tikod koyib payrovlik etgan ustozlar ta’siririning bekiyos ekanligini uktiradi Ma’naviy muxitning inson xulkiga ta’siriga e’tiborni karatib avlodlarni ulugvor odamlar izidan borish togri va xalol kishilar guruxi Bilan munasabatda bulishga chakiradi
Iloxiy dadil xujjat keltirish Bilan uz fikrlarini muxr bosadi Alisher Navoiy uz suziga asos kilib kursatib ibrat olishga undayotgan Asxobil koxf kissasi Kur’onning 18-oyatida zikr kilingan
Asrlar davomida barkamol inson shaxsini shakllantirishda iloxiyot va turkiy xalklar badiiy tafakkuri tafakkuri tarixida keng urin egallagan tasavvuf falsafasi tayanch omil vazifasini ado etib keldi Taavvuf falsafasi dastavval 8-asrda Arabistonda paydo buldi Islom dinining shakllanishishidan oldin arablar nixoyatda ogir sharoitda chorvachilik va savdo ishlari Bilan shugullanganlar Tasavvuf falsafasi ana shunday ijtimoiy adolatsizlikka Karshi norozilik kayfiyati sifatida shakllanfdi Bu okim vakillarining diniy falsafiy karashlaridan odamlar orasida urtasida tobora chukurlashib boradi tengsizlik adolatizlikni koralash xammani uzining xalol mexnati Bilan kun kurishga da’vat kilish goyalari oldinga surildi
Tasavvuf falsafasida ijtimoy xalkparvarlik goyalari etakchilik kilar edi Rasullullox ajdodlari islomgacha bulgan davrda arablar orasida avj olga axloksizlik kufr va gunox ishlardan uzini saklay olgan Muxammad yoshlik choglaridanok El orasida Al Amin nomi Bilan mashxur bulgan U kingir yul Bilan pul topgan odamlardan jirkangan amma ishda xalollika suyangan
Muxammad xar kanday shaaxsiy garazlardan pokiza bekarorlik mutakkabbirlik omonatga xiyonat kabi illatlardan xazar kiluvchi lafzi toza xakgoy yigit sifatida xalk tomonidan e’tirof etilgan Anna shunday inson 40 yoshga tulganida Xiro gorida bir kuni uy tafakkurga berilib utirganida UKI degan ovoz eshitiladi Farishta jabroil xiro gorida ukishga buyurgan busuzlar UKISh KIROAT KILISh yoki AL KUR’ON deb atalardi Bu Xudodan Muxammadga etgan 1- vaxiy edi
Ilk boskichlarda tasavvuf ning asosiy mundarichasi zuxddan tashkil topgan Zuxd va zoxidlik esa paygambar xayotidan urnak olish natijasida shakllangan Manbalarning shaxodat berishishicha Rasulullox ilk vaxiyni kabul kilganlariga kadar xayotining ma’lum davrida Xalkdan uzilibb xayot kechirganlar 19- asrning oxiri 20 - asrning boshlarida yashab ijod etgan
Muxamammad Xuzuriy ibn shayx Afifiy uzining NURUL YaKIN asarida paygambar xayotining zoxidlik davrini arxlar ekan Z uxd moxiyatini xam isman yoritgan Ollox xar bandasini xar bir ishga boskichma boskich tayorlab kamolotga etkazadi Farishtadan ilk vaxiyni kabul kilish odam bolasi uchun goyat mushkul edi Shu boisdan Rasullox Ollxga yuzlanish uchun dunyoning ishlariga kol siltab xalkdan uzilib yolgizlikni ixtiyor etdilar Tanxolik kishi ruxini poklaydi
Paygambar alayxsalom Maka yakinidagi Xiro gorida kup umini tanxolikda utkazadi Sarvari olam bobokaloni ibroxim Alayxissalom diniga binoan istio’omat o’iladilar. Istio’omatdan o’aytgach Xadichaning yonida bimr necha kuni bhlib navbatdagi uzlatga qozirlik khradilar. Bunday istio’omat to ilk da’fa Ray-amambarlik daqiysi kelguncha davom etdi. Birinchi bhlib Muqammad Mustafogo iymhn keltirgan kishi Xadicha edi. Khp htmay Pay-ambarning jiyani Ali va xizmatkori Zayd Muqammad dhstlaridan bhlmish Abu Bakr qam islomni o’abul o’iladi. Keyinchalik Pay-ambarning amakisi Xamza musulmon bhladi. Shng Umar ibn Xattob va Usmon ibn Affon imon keltiradilar. Iymonga da’vat yhlida risolat pannoqga khp hzhr etadi. Til va din birligi rostghylik, oliyjanoblik, meqribonlik, kechirimlilik kabi ghzal fazilftlar soqibi rasululloq barcha mashao’o’atu musbatlarni sabri bardosh yuilan engib ezgulik –oyalarini kishilar orasida yoyishda davom etadi.