Mavzu: Tasavvufning vujudga kelish tarixi

MUHOKAMA UCHUN SAVOLLAR:

1.Tasavvufning islomiy manbalarini ayting.

2. “Qur’on” va uning nozil bo’lishi haqida nimalar deya olasiz?
3.”Hadis” va uning yuzaga kelishi haqida gapiring.
4.”Sunnat” nima?


2- asosiy masala bo’yicha darsning maqsadi: Talabalarga “Qur’on” va “Hadis” lardagi axloqiy, ma’naviy fikrlar va ularning ibrat maktabi ekanligini tushuntirish.


IDENTIV O’QUV MAQSADLARI:

1.”Hadis”larning asosiy qismi nimalarga bag’ishlanganini tushuntiradi.

2.”Oyat” va “Hadis”larni farqlashni o’rgatadi.
3.”Ladun ilmi” ni ”Zikr” ni tushuntiradi.
4.Sahobalar hayoti bilan tanishtiradi.


2 - asosiy masalaning bayoni:

Hadislarning asosiy katta qismi axloq – odob masalalariga ,inson ma’naviyati bilan bog’liq muammolarga qaratilgan.

Oyat va hadislar: Har bir tafakkur va madaniyat tizimi amalida din va o’sha dinning muqaddas kitobi yotadi. G’arb madaniyativa tafakkur ta’limida nasroniylik va uning muqaddas kitobi bo’lganidek, islom dini madaniyati va tafakkur tizimining muhim qismini tashkil qiluvchi tayanch omil vazifasini Qur’on va hadislar o’taydi. Tasavvuf madaniyatini tashkil etuvchi unsurlarning barchasi Qur’on va “Hadis”lardan olingan. Ayricha, bir mutasavvifning hayotiga yo’nalish beruvchi yagona omil yana islomiy hujjatlardir. Tasavvuf madaniyatining asosini tashkil etuvchi ba’zi mavzular asoslangan oyat va hadislarga bir necha misol keltiraylik:
1. LADUN ILMI : Mutasavviflar “ Biz unga (Xizr) ga ladun berdik…” (Kahf -
18:65) oyatiga suyanib,zohiriy ilmdan tashqari yana ladun ilmi ( botiniy ilm) ham borligini qabul qilganlar , sezgi va ilhomga tayanadigan bilim nazariya ( qoida ) larini ushbu tamal asosiga qurganlar. Ularning fikricha,Muso a.s.ga farishta orqali yuborilgan yoki xalqqa tablig’ etish uchun berilgan diniy bilimlar , zohiriy ilm shariat ilmi sanaladi. Xizr a.s. ga bevosita maxsus berilgan diniy bilimlar esa ladun ilmi , haqiqat ilmi yoki botin ilmi sanaladi.
ZIKR : Tasavvufiy hayot tarzining asosiy unsurlaridan biri bo’lgan zikr ko’plab oyatu hadislar orqali musulmonlarga berilgan va tavsiya qilingan . “Parvardigorimizning nomini ( mudom ) yod eting va unga butunlay berilib, (chin ihloslik bilan bandalik qiling !)” (Muammil – 73;8), “Ey mo’minlar, Allohni ko’p zikr qilinglar!” (Azxob – 33;41) oyatlari va “Parvardigorlarini zikr qilmaganlar tirik bilan o’lik orasidadir “, “Bir qavm o’tirib allohni yod qilinglar!”
Muhammad alayhissalom va sahobalarining hayot tarsi ; Muhammad a.s. payg’ambar bo’lishlaridan oldin ko’p vaqtlar tafakkurga tolgani,ba’zan Xiro g’orida uzlatga chekinib ,Alloh huzurida yakkama-yakka qolib ,uning sifat va tajalliylarini idrok etganlari ayni haqiqatdir. Shu xususiyati tufayli arablar unga o’sha paytlar “Muhammad parvardigoriga oshiq bo’ldi “-der edilar. Yillab davom etgan ushbu tafakkur va riyozat ,ubi oxirgi payg’ambar vazifasini olishga tayyorlagan va ruhini ilohiy xitobni eshitadigan darajada poklangan. Payg’ambarimizning shaxsiy hayoni haqida hikoya qiluvchi “Shamoyil” kitoblarida yozilishicha, Allohning eng sevgili bandasi va elchisi bo’lishiga qaramay kundalik tirikchilikda ul zot el qatori kun kechirganlar. Hatto suf hamda junli kiyimlar kiyganlar ,liboslariga yamoq solingan, ammo hamisha yuvilgan ozoda bo’lgan. Qo’y sog’ib ,xizmatkor bilan ovqatlangan. Bir xurmo bilan siylaydigan kishilarnikiga ham boraverganlar.
Islom tasavvufining paydo bo’lishidan olinadigan ibratli yana bir unsur-sahobalarning hayot tarzlaridir.O’zlariga har jihatdan Rasulullohni o’nak deb bilgan sahobalar ham zuhdu taqvo yo’lini tanlaganlar. Imom Buhoriy “Sahih”idagi hadislarning birida aytilishicha ,”Farishta Jabroil jamoli muyassar bo’lgan , Qur’on o’qiganda farishtalar tinglab turganlarini ko’rgan sahobalar bor edi”,Ular Muhammad a.s bilan birga bo’lib ,uning ma’naviy iqlimidan nafas olganliklari bois ,moddiy dunyoga iltifot qilmas oxiratni va olloh roziligini qidirishdan boshqa narsani o’ylamas edilar .O’ta nozik qalbli ,Qur’on o’qilganda, ko’z yoshlarini to’xtaolmaydigan hazrati Abu Bakr jang chog’ida butun borlig’ini jihodga bag’ishlaydigan zohid –darvesh zot bo’lib, hamisha oxirat azobidan xazar qilib yashagan . Shu sababli “Koshki hayvonlar yeydigan o’t bo’lsaydim –u, oxirat azobini , hisob –kitob kuning qayg’usini chekmasam edi”, degan ekanlar. Buyuk sahoba va halifa hazrani Umar ham dunyo ne’matlariga aslo e’tibor bermasdi : ”Dunyo qadar oltinim bo’lsa ,Allohning
azobidan qutilish uchun sadaqa qilgan bo’lardim”,-degan ekanlar ul zot sharif.
SHunday qilib yuqorida qayd etganlaridan ibrat olishimiz lozim. Demakki tasavvuf islomiy manbalar ya’ni “Qur’oni karim va “Hadis “lar asosiga qurilgan. Tasavvuf shu islomiy manbalar hosilotidan ,mazmunidan ozuqa olgan oladi va ular bilan xamohanglikda , bir-biridan ajralmagan holda taraqqiy etgan ,taraqqiy etadi deb aytish mumkin.