Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Me’daning devori quyidagi qavatlardan iborat: 
Shilliq qavat (tunica mucosa) kulrang pushti rangli bo’lib, bir qavatli 
tsilindrsimon epiteliy bilan qoplangan. Shilliq qavatning qalinligi 0,5-2,5 mm. 
Unda shilliq parda mushak qatlami (lamina muscularis mucosae) borligi va shilliq 
osti asos yaxshi rivojlangani uchun turli yo’nalishdagi burmalar (plicae gastricae) 
hosil bo’ladi.
Burmalar kichik egrilik bo’ylab bo’ylamasiga yonalib me’da yo’lini (canalis 
gastricus) hosil qiladi. Bu yo’l me’daning kirish va chiqish qismlarini o’zaro 
bog’laydi. Me’daning qolgan qismlarida burmalar yulduzsimon shaklda bo’ladi. 
Me’daning ostium pyloricum sohasida burmalar halqa shaklida bo’lib klapanni 
(valvula pylorica) hosil qiladi. Burmalarning ichida uncha katta bo’lmagan (1-
6mm) me’da maydonchalari (areae gastricae) ko’tarilib turadi. Bu 
maydonchalarning yuzasida ko’p sonli (35 mln.ga yaqin) me’da bezlarining 
teshiklari ochiladigan me’da chuqurchalari (foveolae gastricae) joylashgan. Me’da 
bezlari joylashishiga qarab uch guruhga bo’linadi: 1.Me’daning kardial qismidagi 
bezlar (glandulae cardiacae). 2.Me’daning tanasi va gumbaz qismidagi xususiy 
bezlari (glandulae gastricae propriae) ikki xil hujayralardan iborat. Asosiy 
hujayralar pepsinogen fermerti ishlab chiqarsa, qo’shimch hujayralar xlorid kislota 
ishlab chiqaradi. 3.Me’daning chiqish qismidagi bezlar (glandulae pyloricae). Bu 

---

bezlar ovqatni me’dada kimyoviy parchalovchi suyuqlik me’da shirasi ishlab 
chiqaradi. Me’da shirasi ta’sirida me’dada oqsil, qisman yog’ parchalanadi. 
Bundan tashqari me’da shilliq pardasi qon ishlab chiqarishga ta’sir qiluvchi 
antianemik modda ham ishlab chiqaradi.
Shilliq osti qavat (tela submucosa) nisbatan qalin va harakatchan bo’lgani 
uchun shilliq qavat burmalar hosil qiladi. 
Mushak qavat (tunica muscularis) uch qavat silliq mushakdan iborat: Tashqi 
bo’ylama qavat (stratum longitudinale) qizilo’ngachning bo’ylama mushak 
qavatini davomi bo’lib ko’proq kichik va katta egriliklar bo’ylab joylashgan. O’rta 
halqasimon qavat (stratum circulare) tashqi qavatga nisbatan kuchli rivojlangan. U 
qizilo’ngach halqasimon mushak qavatini bevosita davomi bo’lib, me’daning 
chiqish qismida qalinlashib qisqichni (m. spincter pylori) hosil qiladi. Ichki qiyshiq 
tutamlar (fibrae obliquae) bo’lib, me’daning kardial qismidan boshlanib, oldingi 
va orqa devorlarga yo’naladi. 
Tashqi seroz qavat (tunica serosa) qorinpardaning vitseral varag’idan hosil 
bo’lib, me’dani hamma tomondan o’raydi. Bu parda me’da bilan qo’shni a’zolar 
o’rtasida boylamlar hosil qiladi. Bunday boylamlarga jigar bilan me’da kichik 
egriligi o’rtasidagi jigar - me’da boylami (lig. hepatogastricum), me’da bilan taloq 
o’rtasidagi me’da - taloq boylami (lig. gastrolienale), me’da bilan ko’ndalang 
chambar ichak o’tasidagi me’da - chambar ichak boylamlari (lig. gastrocolicum) 
kiradi. 
Sog'liq bo'yicha mutaxassislar anchadan buyon modelda tasvirlanganidek 
individual shaxsning sog'liqqa oid odatlariga nima eng ko'p ta'sir etishi haqida 
izlanish olib borishyapti. Bu model sog'liqqa oid bilimlar va munosabatlarga tashqi 
omillar qanday ta'sir etishini ko'rsatadi va ishonchli samaraga ta'sir etadi. Bu tashqi 
to'siqlar kimningdir talab qilingan odatlarini amalga oshirishdagi qobiliyatiga 
birma-bir ta'sir o'tkazuvchi rejalariga ta'sir o'tkazadi. Birlashgan Qirollikning 
shimol g'arbidagi hududlarida ijtimoiy yo'qotishlarning darajasi yuqori. Ayrim 
hududlarda aholining 50% sog'liqdan mahrum etilgan hisoblanadi. "Hard to reach" 
(erishish 
qiyin) 
individuallari 
sog'liqni 
saqlash 
tizimidan 
muntazam 
foydalanmagan shaxslar uchun belgilangan bilimlarning maqsadi bo'lgan. Ular, 
shuningdek, tavakkalli omillar orqali so'liqni vujudga keltirishdan ham iqtisodiy 
jihatdan mahrum bo'lishgan. So'rovnoma o'tkazilganlardan 187 tasi kashanda, 67 
tasi esa klinik semizlar bo'lgan. So'rovnoma o'tkazilganlarning asosiy qismi o'z 
sog'liqlariga e'tibor qaratishni o'z mas'uliyati deb bilgan va xatto ular ozish, 
alkogoldan foydalanish, chekish kabi vaziyatlarni maxsus doktorlar bilan 
muhokama qilishdan ham uyalishmagan. Shunga qaramay, o'tgan yili ularning 
faqatgina 16% amaliyotchi doktorlarga qatnagan. Va ular, asosan, foydali kasallik 
serifikati yoki kasallangan bola uchungina qatnab turishgan. Deyarli barcha 
hududlar tadqiq etilganidan so'ng, javobgar shaxslar o'zlari aslida ko'ringanidan 
ko'ra sog'lomroq bo'lganliklarini tushunishdi. So'rovnoma qatnashchilarining 26% 
klinik semiz bo'lgan, biroq ulardan faqatgina 7% ushbu holatni tan olgan. 
So'rovnoma ishtirokchilarining 1/10 qismi o'zlari hohlaganchalik uzoq hayot 
kechirishlari uchun sog'lom ovqatlanish kerakligini anglab yetishgan. Ana shu 
ishtirokchilarning 84% ayni paytda o'z sog'liqlari haqida havotir olmayotganlarini 

---

va ularning yarmidan ko'prog'i keyinchalik bu haqida o'ylashlari mumkinligini 
qayd etishgan. So'rovnoma o'tkazgan odamlar atroflaridagi insonlarning yashash 
tarzi va insonlar sog’lig’iga oid kuzatuvlarni ishlab chiqishdi. Masalan, 
kashandalarning 56% o’sha hududda yashayotganlar bilan bir xil sog’liqqa 
egaman, deb bilishgan. Hisobotlar xalq sog’lig’ini oshirish vositalari va uni 
o’zlashtirishning zaifligiga murojaat qiladigan ba’zi aniqlangan samarali 
yondashuvlarga ta’sir o’tkazadi. Bu, asosan, ana shu soha bo’yicha maxsus 
shug’ullanadigan guruxlar tushuna oladigan sog’liqni oshirishga yordam beruvchi 
rivojlanayotgan vositalarni taklif etdi. Bu sog’liqni saqlash xizmati, sog’lom hayot 
tarziga oid mulohazalarning yetkazilishi va mukammal fikrlarning paydo 
bo’lishiga olib kelgan. Bu, shuningdek, ana shu ma’lumotlarning tarqalishiga 
ko’maklashadigan gazeta, televideniye kabilardan ham foydalanishni taklif etadi. 
Bundan tashqari, bu vaqt, yashash joyi va tarzini hisobga oluvchi maqsadli 
guruxlarning ehtiyojlarini yaxshiroq qondirishni ko’zda tutuvchi xizmatlarni qayta 
shakllantirishni ham bildiradi
5