Mavzu: tayanch harakat tizimining yosh hususiyatlari va gigiyenasi

 
Ingichka ichakda ovqatning hazm bo‘lishi 
Ingichka ichakning uzunligi katta odamlarda 6-7 m, diametri 2,5-3 sm. 
Ingichka ichak 12 barmoqli ichak-20 sm, och ichak va yon bosh ichakka bo‘linadi. 
Oshqozon qisman parchalangan ovqat bo‘tkasi 12 barmoqli ichakka tushadi. Bu 
erda jigardagi o‘t pufakda ishlab chiqilgan o‘t suyuqligi va oshqozon osti bezida 
ishlab chiqilgan oshqozon osti bezining shirasi yordamida va 12 barmoqli ichak 
devorlarida ishlab chiqilgan ichak shirasi ta’sirida ovqat butkasi parchalanadi.
 
JIGAR 
Jigar organizmdagi eng katta bez bo‘lib, og‘irligi 1,5 kg. chap qovirg‘alar 
ostida joylashgan. Jigar kuyidagi vazifalarni bajaradi: darvoza venasini hosil 
qilgan vena kon tomiri ovqatdagi va qondagi zaharli moddalarni zaharsizlantiradi; 
qon deposi hisoblanadi. Bu erda 10% qon zapasi saqlanadi; o‘lgay eritrotsitlar 
jigarda to‘planadi, bolalarda esa eritrotsitlar hosil bo‘ladi; Kuper hujayralarida o‘t 
suyuqligi ishlab chiqariladi; Jigar ortiqcha glyukozani glikogen sifatida zapas 
saqlab turadi; Jigar tana temperaturasini turg‘un saqlashda ishtirok etadi. Jigardan 
doimiy ravishda ovqatlangandan 20-30 minutdan so‘ng o‘t ajralib chiqadi va 12 
barmoqli ichakka kuyiladi. O‘t yog’larni emulsiyalaydi, suvda yaxshi erishini 
tezlashtiradi, ovqat hazm qilish kanalini harakatini yaxshilaydi, ichakdagi 
mikroblarni o‘ldiradi. Bolaning yoshi ortishi bilan jigarning hajmi, og‘irligi 
tuzilishi o‘zgarib boradi. Yangi tug‘ilgan bola jigarning og‘irligi 130 g, 2-3 yoshda 
- 460 g, 6-7 yoshda - 675 g, 8-9 yoshda - 720 g, 12 yoshda - 1130 g, 16 yoshda -
1260 g. Bolalar o‘t kislotasining konsentratsiyasi va miqdori kam bo‘ladi. 
Bolalar orasida oshqozon - ichak kasalliklari 1 yoshgacha - 40%, 5 
yoshgacha - 30% va 5 yoshdan yuqorilarda 15-20% tashkil etadi. Noto‘g‘ri 
ovqatlanish, ovqatlanish gigiyenasining buzilishi, issiq sharoit og‘riq bolalarda 
ovqat hazm qilish organlarining yomon ishlashiga olib keladi. Bolalar ovqat hazm 
qilish sistemasining harakterli belgisi: shillik, qavati nozik, qonva limfa 
tomirlariga boy, elastikligi sust. Bu esa oshqozon-ichak traktining tez 
yallig‘lanishiga va kasallikning og‘ir kechishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari 
ichak devorlari yuqori utkazuvchanlik xususiyatiga ega. Bu esa mikroblarning 
ichak devorlaridan bemalol o‘tishini ta’minlaydi. Bolalarda oshqozon shirasida 

---

kislotalik kam bo‘ladi, fermentlar kam hazm qilish xususiyatiga ega. Buning 
natijasida ovqat yaxshi parchalanmaydi va tozalanmaydi va zaharli moddalarning 
hosil bo‘lishiga olib keladi. Jigarning etarli rivojlanmaganligi ham bolalarda 
oshqozon ichak kasallarini keltirib chiqaradi. 
Organizmda moddalar almashinuvi. Odam tashqi muhitdan ovqat qabul 
qilish, organizmda uni o‘zgarishi, hazm qilinishi, hosil bo‘lgan qoldiq 
moddalarning tashqariga chiqarilishi moddalar almashinuvi deyiladi. Moddalar 
almashinuvi natijasida energiya hosil bo‘ladi. Bu energiya hisobiga organlar ish 
bajaradi, hujayralar kupayadi, yosh organizm o‘sadi va rivojlanadi, tana 
haroratining doimiyligi ta’minlanadi. Moddalar almashinuvi bir-biriga 
chambarchas bog‘liq bo‘lgan ikki jarayon, ya’ni assimilyasiya va dissimilyasiya 
orqali o‘tadi. Ovqat moddalari tarkibiy qismlarining hujayralarga o‘tishi 
assimilyasiya deyiladi. Assimilyasiya natijasida hujayralarning tarkibiy qismlari 
yangilanadi, ular kupayadi. Organizm qancha yosh bo‘lsa, unda assimilyasiya 
shuncha aktiv o‘tadi, bu esa yosh organizmning o‘sishi va rivojlanishini
ta’minlaydi.