Мавзу техник тизимлар ва уларни бошқариш услублари ҳАҚида тушунчалар

МАВЗУ 2. ТЕХНИК ТИЗИМЛАР ВА УЛАРНИ

БОШҚАРИШ УСЛУБЛАРИ ҲАҚИДА ТУШУНЧАЛАР

Режа:

1.Катта тизимларни асосий хоссалари ва таснифи.

2.Тизимнинг бошқарувчи ва бошқарилувчи элементлари.

3.Қатъий ва мосланувчан бошқарув тизимлари.

4.Реактив тизимлар.

Тизим деганда ўзаро ҳаракатда бўлган ва маълум яхлитликни ташкил қилувчи элементлар тўплами тушунилади. Масалан, турли хил мураккабликдан тизимларга бир қанча агрегатлардан ташкил топган ЙҚМ ни, таркибида бир қанча ижрочилар бўлган бригадани, КТЙҚМ корхонаси ва бошқа корхоналар, ташкилотлар тўпламидан иборат КТЙҚМ, темир йўл ва бошқа транспорт турларидан иборат мажмуасини мисол келтириш мумкин.

• Тизим деганда ўзаро ҳаракатда бўлган ва маълум яхлитликни ташкил қилувчи элементлар тўплами тушунилади. Масалан, турли хил мураккабликдан тизимларга бир қанча агрегатлардан ташкил топган ЙҚМ ни, таркибида бир қанча ижрочилар бўлган бригадани, КТЙҚМ корхонаси ва бошқа корхоналар, ташкилотлар тўпламидан иборат КТЙҚМ, темир йўл ва бошқа транспорт турларидан иборат мажмуасини мисол келтириш мумкин.
• Тизим бир бутун, яхлит ҳолатда ишлаши, унинг элементлари орасидаги ўзаро алоқалар орқали таъминланади. Ушбу алоқалар тизимнинг тузилмасини белгилаб беради.
• Техник ва ишлаб чиқариш тизимларида одатда элементлари орасидаги алоқалар бир хил аҳамиятга эга бўлиб, тизимни лойиҳалаш ва яратиш пайтида шаклланади. Масалан, агрегатнинг конструкцияси, КТЙҚМни ёки сервис корхоналарини (АСК) режалаштириш.
• Биологик тизимлардаги алоқалар организмнинг туғилиши ва ривожланиши жараёнида табиий йўл билан юзага келади.
• Ижтимоий ёки иқтисодий тизимлардаги алоқалар амалдаги қонунлар ва меъёрлар асосида шаклланади, бозор механизми ёки директив ва бозор таъсирларининг қўшилмаси остида стихияли равишда таркиб топади. Алоқалар даврий равишда ўзгариб туради.

Таркиб – бу корхонанинг турли туман ички функциялари ёки фаолияти турларининг ўзаро алоқасидир. Бошқарув самарали бўлиши учун, корхонанинг таркиби, унинг мақсадлари ва вазифаларига мос келиши зарур. Техника хизмати бошқарувининг ташкилий таркиби, корхонанинг ичида муҳандис-техника ходимлари орасидаги ўзаро муносабатларни ўрнатиб, маъмурий функцияларни шакллантириш учун замин яратади. Таркиб тушунчаси билан иерархияли ўзаро алоқалар тушунчаси бир-бири билан ўзаро боғлиқ. Корхона техника хизматининг иерархияли таркиби маъмурий ҳокимият ва масъулиятининг вертикал бўйлаб бўлинишини ва вазифаларнинг (бурчларнинг) бўлинмалар орасида тақсимланишини кўзда тутади. Ушбу ҳолатда бўлинма деганда мажмуа, минтақа, бўлим назарда тутилаяпти.

• Таркиб – бу корхонанинг турли туман ички функциялари ёки фаолияти турларининг ўзаро алоқасидир. Бошқарув самарали бўлиши учун, корхонанинг таркиби, унинг мақсадлари ва вазифаларига мос келиши зарур. Техника хизмати бошқарувининг ташкилий таркиби, корхонанинг ичида муҳандис-техника ходимлари орасидаги ўзаро муносабатларни ўрнатиб, маъмурий функцияларни шакллантириш учун замин яратади. Таркиб тушунчаси билан иерархияли ўзаро алоқалар тушунчаси бир-бири билан ўзаро боғлиқ. Корхона техника хизматининг иерархияли таркиби маъмурий ҳокимият ва масъулиятининг вертикал бўйлаб бўлинишини ва вазифаларнинг (бурчларнинг) бўлинмалар орасида тақсимланишини кўзда тутади. Ушбу ҳолатда бўлинма деганда мажмуа, минтақа, бўлим назарда тутилаяпти.
• Тизим таркибларининг алоқалари. Корхонанинг маъмурий ҳокимияти корхона техника хизматининг алоҳида бўлинмалари фаолиятини бирлаштирувчи ва уларни умумий мақсадга эришишга йўналтирувчи восита ҳисобланади. У фаолият натижаларини бошқариш ва назорат учун замин ҳозирлайди.