Mavzu: Tizim xossalari va prisiplari Tizimning asosiy belgisi va ko‘rsatkichlari

tizimlar kabi sinflashtirish ham mumkin. Tizim va tashqi muhitning o‘zaro ta’siri xarakteri bo‘yicha 
yopiq va ochiq tizimlar farqlanadi. 
Borliqda mavjud obektlarning barcha majmualarini (garchi har qanday majmua ham tizim bo‘la olmasa 
ham, har qanday tizim o‘zida shunday majmuni taqdim etadi) uchta katta sinfga ajratish mumkin: 
tartibsiz majmua, jonsiz tizim, tabiiy tizim. 
Tartibsiz majmua (unga misol bo‘lib, ko‘chada to‘plangan odamlarning tasodifiy to‘plami,
toshlarning ulkanligi 
xizmat 
qilishi 
mumkin) ichki 
tashkilotlarning mavjud chegaralariga muxtojdir. Ularning tashkil etuvchilari bilan ular o‘rtasidagi 
aloqalar tashqi, tasodifiy, ikkinchi darajali xususiyatni tashkil etadi. Bunday bog‘liqlikni hisobga olib 
yoki undan voz kechgan holda, integrativ xususiyatlarning 
mos 
ravishdagi
majmuaviy 
yaxlitligining 
mavjud 
emasligi 
namoyon bo‘ladi va uni tashkil etuvchilar bunga toqat qila olmaydilar. YAxlit holda majmuaviylik 

---

xususiyati qismlilik xususiyatining alohida ajratib olingan yig‘indisiga mos keladi. 
Majmauviylikning boshqa ikkita sinfi – noorganik va tabiiy tizimlar elementlar o‘rtasidagi mavjud 
aloqalarni va yaxlit tizimda elementlarga alohida holda ta’sir ko‘rsatmaydigan yangi xususiyatlarning 
paydo bo‘lishini xarakterlaydi. Aloqalar, yaxlitlik va barqaror strukturaga bog‘liqlilik – bular har qanday 
tizimning farqli belgilari hisoblanadi. 
Agar biz organiq va noorganiq tizimlarni sinflash va ularni farqlashda davom etadigan bo‘lsak, 
ko‘rsatilgan tizimlarning strukturaviy prinsiplarining taqsimlanishida (ularni tarkib topishi, tuzilishi va 
x.k) etarlicha qiyinchilikka duch kelamiz. Gap shundaki, tizimning organiq va noorganiq yaxlitligidagi 
asosiy farlanish ularga tegishli takomillashuv jarayonlarining o‘ziga xosligida taqdim etiladi: ushbu 
tizimlarning strukturasi bu jarayonlarning natijasi bo‘ladi va ularni tushuntirishga xizmat qiladi. 
Tizimning tuzilishi (strukturasi) – tizim elementlarining asosiy xossalarini belgilovchi barqaror 
o‘zaro ichki aloqalar majmuasidir.