Mavzu: Tizim xossalari va prisiplari Tizimning asosiy belgisi va ko‘rsatkichlari

4. Tizimning tamoyillari 
Umumiy tizim nazariyasi rivojlanishida mantiq, to‘plam nazariyasi, kibernetika va boshqa fanlar katta 
ahamiyat kasb etadi. Sohaga oid tizim nazariyasi har xil usullar yordamida tizim xususiyatlarini ochib beradi. 
Gap fan sohalariga tegishli ko‘zatib boriladigan fizik, kimyoviy, biologik, iqtisodiy, ijtimoiy tizim 
nazariyalari ketmoqda. Maxsus tizim nazariyalari, ularning alohida tomonlari, aspektlari, kesimlari, 
bosqichlarida aks etishiga yunaltirilgan. 
Tizimlilik tamoyili dialektik falsafaning bir chegarasi bo‘lib, dialektik usulni aniqlash va rivojlanish 
sifatida talqin qilinadi. “Ushbu fanni to‘liq egallash uchun, uni har taraflama o‘rganish talab qilinadi. 
Bunga to‘liq erishib bo‘lmaydi, ammo har taraflama o‘rganish xatolardan xolis etadi…” 
Tizimlilik tamoyili - funksiya elementlarini o‘zaro aloqasi jamlanmasini taqdim qiladi, kutilayotgan 
natijaga erishishni oz muddat ichida, kam mehnat bilan moliyaviy va iqtisodiy sarf - harajatni, atrof -
muhitga kam miqdorda zarar keltirishini ta’minlaydi, kompleksli obekt kabi yangi texnikaga 
yaqinlashishni ko‘zlaydi. U ob’ekt tadqiqotini bir butun deb, boshqa tarafdan esa kattaroq tizimning 
qismi, qilinayotgan belgilangan munosabatdagi qolgan tizimlar o‘rtasidagi joylashgan tahlil 
qilinayotgan o‘bekt sifatida talqin qilinadi. Bu holatda, tizimlilik prinspi ob’ekt va predmetni har 
taraflama qamrab oladi. 
Tizimli tahlilning foydaliligi resurslarni yuqori samaradorlik bilan taqsimlashida, nostandart echimlarini 
aniqlovchi qobilyatga egaligida, maqsadni yuqori aniqlikda shakllantirishida, o‘zaro aloqalarni 
ko‘rsata olishida, muammolar mohiyatiga so‘zsiz chuqur kirib borishidadir. 
Tizimli tahlilning chegaralanganligi sababi tahlilning to‘laqonlik emasligidan qochib qutulolmasligi 
(anglanmaganlik tamoyili), samaradorlik bahosiga yaqinlashish istiqbolining aniq bashorat qilish 
usullarining yo‘qligi tizimli tahlil jarayoni to‘liq shakllanmagan bo‘ladi, ammo tajribada tekshirilgan 
ayrim ko‘p takrorlangan qonunlarni tavsiya qilish mumkin. 
Bizning oldimizda turgan ko‘p xilli va o‘sib boruvchi xajmga ega xo‘jalik qurilishi topshiriqlari ularning 

---

o‘zaro bog‘liqligi va umumiy maqsadga yo‘naltirilganlikni ta’minlashni talab qiladi. Lekin, 
mamlakatdagi alohida rayonlar o‘rtasidagi, xalq xo‘jaligi sohalaridagi, mamlakatdagi jamiyat 
sohalarining barcha yo‘nalishlari orasidagi murakkab bog‘liqlikni e’tiborga olmasdan buni amalga 
oshirib bo‘lmaydi. 
Aniqrog‘i, mutaxassis 40% axborot aralash sohalardan o‘ziga kerakligini ajratib olish, alohida 
ajratilganlardan tanlab olishi kerak bo‘ladi. Bugungi kunda tizimli yondashuv ilm-fanning barcha 
sohalarida qo‘llanilmoqda, shunga qaramay, u har xil sohalarda har xil namoyon bo‘lmoqda. 
Demak, gap texnika fanlarida-tizimli texnika haqida, kibernetikada - boshqaruv tizimi haqida, 
biologiyada – biotizimlar va ularning tuzilmali darajalari haqida, sotsiologiyada – funksional-
tuzilmali yondashuv imkoniyatlari haqida, 
tibbiyotda ko‘p tarmoqli terapevtlar (tizimshunos-vrachlar) og‘ir kasalliklar (kollagenozlar, Tizimili 
vaskulitlar va x.k)ni tizimli davolash haqida ketmoqda.