Mavzu: To‘lov balansini tuzishda ikki bor yozuv prinsipi nimani anglatadi?

Iste`molchilarning yo`kotishlari	Ishlab chikaruvchilar foydasi	Davlat daromadi
Jamiyatning sof yo`kotishi
a + b+ c + d --	a --	s =	b + a

Importga ta`riflar va ularning ishlab chiqaruvchilarga xamda iste`molchilarga ta`siri
«s» soxada davlat olgan daromadini transfert to`lovlarini oshirish, soliklarni pasaytirish, byudjet tashkilotlarida ishlovchilar ish xakini oshirishi ko`rinishida iste`molchilarga kaytarishi mumkin.
Ammo «b» K «d» soxalarda jamiyat sof yo`kotishga duch keladi. Valyuta kursi o`zgarishi bu yo`kotishlarni bir oz koplashi mumkin. Masalan, 20% li tarif kiritilishi natijasida milliy valyuta 4% ga kimmatlashsa import kilinayotgan tovarlarning milliy valyutada ifodalangan ichki baxosi 20 % ga emas, 16 % ga oshadi. Bu esa tarif kiritilishi okibatida jamiyatning sof yo`kotish «b» va «d» soxalarning 80 foizini((16 / 20) x 100 k 80) tashkil etishini anglatadi.
Umuman olganda tariflarni kiritilishiga nisbatan bir-biriga zid fikrlar mavjud bo`lib, bu tadbir mamlakat iktisodiyoti xolati, xususiyati va ko`yilgan maksadlar bilan asoslanadi.
Tariflarni yoqlovchi xamda ularga qarshi fikrlar
Bojxona tariflarini kirtishni yoklovchi mutaxassislar fikriga ko`ra import tariflari:

• mamlakat mudofaa sanoatini ximoya kilish imkonini beradi;
• mamlakatda bandlilik darajasi o`sishini ta`minlaydi va yalpi talabni ragbatlantiradi, importning nisbatan cheklanishi natijasida sof eksport o`sadi va joriy operatsiyalar bo`yicha to`lov balansi xolati yaxshilanadi;
• milliy iktisodiyotdagi yangi tarmoklarni ximoya kilish uchun zarur;
• davlat byudjeti daromadlarini to`ldirish manbai bo`lib xizmat kiladi;
• milliy ishlab chikaruvchilarni demping ko`rinishidagi chet el rakobatidan ximoya kiladi;
• iktisodiyot tuzilishini kayta kurishni boshkarish vositasi xisoblanadi va ular yordamida mamlakat iktisodiyotidagi ilgor siljishlar ragbatlantiriladi va x.k.

Tariflarni yoqlovchi xamda ularga qarshi fikrlar
Milliy iktisodiyotning tiklanishi sharoitida ko`pgina davlatlar o`z ishlab chikaruvchilarini chet el rakobatidan ximoya kilish maksadida protektsionizm siyosatini ko`llaydilar. Aks xolda, maxalliy korxonalar «sinishi» jamiyatda ishsizlik xavfini tugdiradi.
Mamlakatlarda ta`rif mexanizmi orkali tashki savdo siyosatini yuritish, birinchi navbatda ushbu mamlakatning asosiy tarmoklari va yangi ishlab chikarish soxalarining ximoyalanganligiga ta`sir kiladi. O`zbekistonda avtomobilsozlik yangi va istikbolli soxa (tarmok) xisoblanadi va tabiiyki, tarifli ximoyaga muxtoj. Tarmokni tarifli ximoyalanishining xakikiy darajasini kuyidagi misolda ko`rib chikamiz. Masalan, O`zbekistonda yangi mashinalar uchun import boji 40 foizni tashkil kilsin. Ushbu mashinani ishlab chikarish uchun zarur bo`ladigan extiyot kismlar asosan chetdan keltirilsin va unga import boji 25 foiz mikdorida o`rnatilsin. Bir dona mashinaning narxi 10000 AKSH dollariga teng bo`lsa, ya`ni bitta avtomobil’ uchun zarur bo`lgan extiyot kismlarining narxi 7000 dollar, ko`shilgan kiymat esa 3000 dollarni tashkil etsin.
Tariflarni yoqlovchi xamda ularga qarshi fikrlar
Avtomobil’ importiga 40 foiz tarif belgilanganligi uchun xar bir avtomobil’ narxi 4000 dollarga o`sib, tarif bilan birga 14000 dollarni tashkil etadi. extiyot kismlar importiga 25 foizli tarif kiritilishi ularga kilinadigan xarajatlarni 1750 dollarga oshirib 8750 dollarga etkazadi. Okibatda maxsulot birligiga extiyot kismlar xarajati 1750 dollarga oshdi. Ko`shilgan kiymat esa 2250 dollarga (4000 - 1750 k 2250) o`sdi. SHunday kilib, tarif kiritilgandan so`ng maxsulot birligiga to`gri keladigan ko`shilgan kiymat 5250 dollarni (3000 K 2250 k 5250) tashkil etdi.
Tariflarni yoqlovchi xamda ularga qarshi fikrlar
Endi esa soxa (tarmok)ning samarali ximoyasi formulasidan foydalanamiz.