Mavzu: To`yingan va to`yinmagan uglevodorodlar. Reja. Тo`yingan metan qatori uglyevodorodlari (alkanlar). Yopiq halqali to`yingan uglevodorodlar

Fizik–kimyoviy xossalari: to`yinmagan etilen qatori uglevodorodlarining xossalarini etilen misolida ko`rib chiqiladi. Etilen–rangsiz, salgina chuchmal hidi bor, havodan biroz yengil gaz, suvda kam eriydi.
Mr(C₂H₄)=122 + 14=28 g/mol. Molekulasi sp²–gibridlanish holatida bo`ladi. Etilenning kimyoviy xossalari:
1. Biriktirib olish reaksiyalari:

1. 
   CH₂=CH₂ + H₂  CH₃CH₃ gidrogenlanish reaksiyasi
   
2. 
   CH₂=CH₂ + Cl₂  CH₂ClCH₂Cl dixloretan.
   

CH₂=CH₂ + Br₂  CH₂BrCH₂Br dibrometan (sifat reaksiyasi)

3. 
   CH₂=CH₂ + HBr  CH₃CH₂Br brometan
   
4. 
   CH₂=CH₂ + H₂O  CH₃CH₂OH etil spirti
   

CH₂=CH₂ + HOSO₂OH  CH₃CH₂OSO₂OH
CH₃CH₂OSO₂OH + HOH  CH₃CH₂OH + HOSO₂OH
2. Oksidlanish reaksiyasi:
a) 3CH₂=CH₂ + 2KMnO₄+4H₂O3HOH₂CCH₂OH + 2MnO₂ + 2KOH
b) C₂H₄ + 3O₂  2CO₂ + 2H₂O
3. Polimerlanish reaksiyasi:
CH₂=CH₂ + CH₂=CH₂ + CH₂=CH₂ +  
   CH₂=CH₂ CH₂=CH₂ CH₂=CH₂  (CH₂=CH₂)_n
n(CH₂=CH₂)  (CH₂=CH₂)_n
monomer polimer
4. To`yinmagan atsetilen qatori uglevodorodlari (alkinlar).
Molekulalarida bir–biri bilan uchlamchi bog`lanish orqali bog`langan uglerod atomlari bor uglevodorodlar to`yinmagan atsetilen qatori uglevodorodlari deyiladi. Ularning molekularida vodorod atomlari soni to`yingan uglevodorodlardagiga va to`yinmagan etilen qatori uglevodorodlardagiga qaraganda kam bo`ladi.
HCCH atsetilen ; HCCCH<sub>3</sub> metilatsetilen yoki propin
Uchlamchi bog`lanish bitta -bog`lanish va ikkita -bog`lanishdan tarkib topgan.
Atsetilen qatori uglevodorodlari umumiy formulasi C_nH_2n-2 formula bilan ifodalanadi. O`rinbosar nomenklaturaga ko`ra atsetilen qatori uglevodorodlarining nomi –an qo`shimchani –in qo`shimchaga almashtirish yo`li bilan hosil qilinadi. Masalan: HCCH; HCCHCH₃; etin propin
HCCHCH₂CH₃; HCCH=CHCH₃
butin–1 butin–2
Ularning umumiy xalqaro nomi–alkinlar deyiladi.
Olinishi: Laboratoriya sharoitida:
1) CaC₂ + H₂O  Ca(OH)₂ + C₂H₂ ; 2) 2CH₄  HCCH + 3H₂
Sanoatda: 1) CaC₂ + H₂O  Ca(OH)₂ + C₂H₂
2) 2CH₄  HCCH + 3H₂