Mavzu: To`yingan va to`yinmagan uglevodorodlar. Reja. Тo`yingan metan qatori uglyevodorodlari (alkanlar). Yopiq halqali to`yingan uglevodorodlar

Fizik–kimyoviy xossalari: to`yinmagan atsetilen qatori uglevodorodlarining xossalarini atsetilen misolida ko`rib chiqiladi. Atsetilen–rangsiz, havodan yengil gaz, suvda kam eriydi. Mr(C₂H₂)=122+12=26 g/mol. Molekulasi sp¹–gibridlanish holatida bo`ladi. Atsetilenning kimyoviy xossalari: 1. Biriktirib olish reaksiyalari:
a) HCCH + H₂  CH₂=CH₂ + H₂  CH₃CH₃ gidrogenlanish
b) HCCH₂ + Cl₂  CHCl=CHCl  CHCl₂CHCl₂ tetraxlor etan
c) HCCH + HBr  CH₂=CHBr brometilen
CH₃CCH + HBr  CH₃CBr=CH₂ + HBr  CH₃CBr₂CH₃
d) HCCH + H₂O  [CH₂=CHOH]  CH₃COH
vinil spirt sirka aldegid
Kucherov reaksiyasi 1881 yilda M. G. Kucherov tomonidan kashf qilingan. CH₃COH + H₂  CH₃CH₂OH (a)
CH₃COH + O  CH₃COOH (b)
2. Oksidlanish reaksiyasi:
HCCH + H₂O + [O]  HOOCCOOH oksalat kislota
3. «Kumush ko`zgu» reaksiyasi:
HCCH + 2AgOH  AgCCAg + 2H₂O kumush atsetilenid
HCCH + 2CuOH  CuCCCu + 2H₂O mis (I)–atsetilenid
5. To`yinmagan diyen qatori uglevodorodlari (alkadienlar).
Uglerod zanjirida ikkita qo`shbog` bo`ladigan uglevodorodlar diyen uglevodorodlar deyiladi. Ularning tarkibini umumiy C_nH_2n-2 formula bilan ifodalash mumkin. Ular atsetilen qatori uglevodorodlarga izomerlardir.
Diyen qatori uglevodorodlarning nomi to`yingan uglevodorodlar nomidan oxirgi harfini –diyen qo`shimchaga almashtirisb hosil qilinadi. Masalan, CH₂=CHCH=CH₂ CH₂=CCH=CH₂ (izopren)
butadiyen–1,3 (divinil) CH₃ 2–metilbutadiyen–1,3
Diyen qatori uglevodorodlarining umumiy xalqaro nomi–alkadiyenlardir.
Divinil (butadiyen–1,3) oson suyuqlanadigan gaz va izopren (2–metilbutadiyen–1,3) qaynash harorat past bo`lgan suyuqlik.
Kimyoviy xossalari jihatidan ular to`yinmagan uglevodorodlarga o`xshaydi.
CH<sub>2</sub>=CHCH=CH<sub>2</sub> + Br<sub>2</sub>  CH<sub>2</sub>BrCH=CHCH<sub>2</sub>Br
Butadiyen etil spirt bug`larini katalizator ustidan o`tkazilganda (S. V. Lebedev usuli) hosil bo`ladi:
2CH₃CH₂OH  CH₂=CHCH=CH₂ + H₂ + 2H₂O
Sanoatda butadiyen butanni katalitik digidrogenlash usuli bilan olinadi:
CH₃CH₂CH₂CH₃  CH₂=CHCH=CH₂ + 2H₂
Izopentanni (2–metilbutanni) katalitik digidrogenlash yo`li bilan izopren olinadi: CH₃CHCH₂CH₃  CH₂=CCH=CH₂ + 2H₂
CH₃ CH₃