Mavzu: Tuproq tarkibidagi azot miqdori va uning birikmalari

Ammiak (NH3) tuproqda erkin holda uchramaydi. U tuproqda organik o‘g‘itlar va organik moddalar mineralizatsiyasi natijasida hosil bo‘ladi. U suvda yaõshi eriydi, 100 gramm suvda 50-70 gramgacha erishi mumkin. Bu jarayon quyidagicha tasvirlanadi.NH3 + H2O  NH4OH muvozanat konstantasi Tuproqda azotning mineral formasi ammoniydan boshqa nitrat va nitrit ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Nitritlar tuproqda juda oz 0,1 kg/ga atrofida bo‘ladi. Nitrat va nitrit, ammoniy shakllaridan tashqari, tuproqning gaz fazasida azot oksidlar ko‘rinishida uchraydi. Mineral shakldagi barcha azotni o‘simlik oladi, lekin fiksatsiya qilingan ammoniyni ololmaydi. Tuproqqa solingan azotli o‘g‘itlar uni nitrat va nitrit, ammoniy shakllarini boyitadi. Lekin nitratlar va nitritlar tuproq tomonidan singdirilmaydi. Nitratlar va nitritlar harakatchan bo‘lib, ular sizot va oqova suvlari orqali boshqa toza suvlarni ifloslashi mumkin.

• Ammiak (NH3) tuproqda erkin holda uchramaydi. U tuproqda organik o‘g‘itlar va organik moddalar mineralizatsiyasi natijasida hosil bo‘ladi. U suvda yaõshi eriydi, 100 gramm suvda 50-70 gramgacha erishi mumkin. Bu jarayon quyidagicha tasvirlanadi.NH3 + H2O  NH4OH muvozanat konstantasi Tuproqda azotning mineral formasi ammoniydan boshqa nitrat va nitrit ko‘rinishida mavjud bo‘ladi. Nitritlar tuproqda juda oz 0,1 kg/ga atrofida bo‘ladi. Nitrat va nitrit, ammoniy shakllaridan tashqari, tuproqning gaz fazasida azot oksidlar ko‘rinishida uchraydi. Mineral shakldagi barcha azotni o‘simlik oladi, lekin fiksatsiya qilingan ammoniyni ololmaydi. Tuproqqa solingan azotli o‘g‘itlar uni nitrat va nitrit, ammoniy shakllarini boyitadi. Lekin nitratlar va nitritlar tuproq tomonidan singdirilmaydi. Nitratlar va nitritlar harakatchan bo‘lib, ular sizot va oqova suvlari orqali boshqa toza suvlarni ifloslashi mumkin.

Tuproqda mo‘tadil havo almashinish hollarida nitrifikatsiya jarayoni kuchayadi. Natijada ammoniy nitratlarga transformatsiyalanadi, organik moddalarning mineralizatsiyasi jarayonida ham nitratlar hosil bo‘ladi. Sug‘oriladigan yerlarni uzoq sug‘orish va o‘g‘itlash natijasida ham tuproqda nitratlar to‘planish va nitratli sho‘rlanishni keltirib chiqarishi mumkin. Ba’zi hollarda nitratlarga boy tuproqlarda o‘sayotgan o‘simliklar nitratlarning ruõsat etilgan kontsentratsiyasidan ham ko‘p singdiradilar. O‘simlik bevosita nitratlar va ammoniy shakldagi azotni NO3-, NH4+ ko‘rinishlarda oladi. Ba’zan esa quyi molekulyar og‘irlikka ega bo‘lgan aminokislotalarni ham olishi mumkin. Tuproqda mineral azot miqdori ozligi uchun asosiy azot zahirasi rolini organik moddalar o‘taydi. Tuproqdagi azot mobilizatsiya, amonifikatsiya, nitrifikatsiya jarayonlarini o‘z boshidan kechiradi. Organik moddallarni kimyoviy yoki biokimyoviy transformatsiyasi natijasida mineral shakldagi azotni hosil bo‘lish jarayonlariga uning mobilizatsiyasi deyiladi. Agar tuproqdagi azot mobilizatsiyasini hisobga olsak, u holda podzol tuproqlardagi azot 50-60 yilga, ko‘ra tuproqlardagi azot 300-400 yilga, bo‘z tuproqlardagi azot esa 30-40 yilga yetishi mumkin.

• Tuproqda mo‘tadil havo almashinish hollarida nitrifikatsiya jarayoni kuchayadi. Natijada ammoniy nitratlarga transformatsiyalanadi, organik moddalarning mineralizatsiyasi jarayonida ham nitratlar hosil bo‘ladi. Sug‘oriladigan yerlarni uzoq sug‘orish va o‘g‘itlash natijasida ham tuproqda nitratlar to‘planish va nitratli sho‘rlanishni keltirib chiqarishi mumkin. Ba’zi hollarda nitratlarga boy tuproqlarda o‘sayotgan o‘simliklar nitratlarning ruõsat etilgan kontsentratsiyasidan ham ko‘p singdiradilar. O‘simlik bevosita nitratlar va ammoniy shakldagi azotni NO3-, NH4+ ko‘rinishlarda oladi. Ba’zan esa quyi molekulyar og‘irlikka ega bo‘lgan aminokislotalarni ham olishi mumkin. Tuproqda mineral azot miqdori ozligi uchun asosiy azot zahirasi rolini organik moddalar o‘taydi. Tuproqdagi azot mobilizatsiya, amonifikatsiya, nitrifikatsiya jarayonlarini o‘z boshidan kechiradi. Organik moddallarni kimyoviy yoki biokimyoviy transformatsiyasi natijasida mineral shakldagi azotni hosil bo‘lish jarayonlariga uning mobilizatsiyasi deyiladi. Agar tuproqdagi azot mobilizatsiyasini hisobga olsak, u holda podzol tuproqlardagi azot 50-60 yilga, ko‘ra tuproqlardagi azot 300-400 yilga, bo‘z tuproqlardagi azot esa 30-40 yilga yetishi mumkin.