Mavzu: Tuproqning suv rejimi va uni boshqarish usullari

Tuproqdagi suvning shakllari. 
Professor L.P.Rozov tabiatdagi har qanday tuproqda ma’lum miqdorda suv bo`ladi deb yozgan edi. Agar nam tuproq 100-110gacha qizdirilsa, bir necha vaqtdan keyin suv bug`lanib ketadi, 100-110° da quritilgan bunday tuproq shartli ravishda absolyut quruq tuproq deb ataladi, shuningdek, agar qizdirish davom ettirilsa, u yana og`irligini yo`qota boradi, ya’ni suv ajralib chiqadi va oxirgi qismi suv tuproq cho`g` holatiga kelganda, ya’ni 500gacha qizdirilganda ajralib chiqadi. Bundan ma’lumki, tuproqda suvning ikki shakli (holati) bor, «fizikaviy birikkan» suv, u 100da bug`lanadi va ikkinchisi «kimyoviy birikkan» suv, u 100 da bug`lanmaydi. Bu suv, asosan, kristallizatsion va gidratatsion suvdan iborat. 
Shunday qilib, tuproqda fizikaviy va kimyoviy holatda birikkan suv bo`ladi. 
Kimyoviy birikkan suv, mineral kolloidlar va minerallar tarkibida gidroqsil 
birikma yoki molekula shaklida uchraydi. Kimyoviy birikkan suv ba’zan tuproq 
og`irligining 5-7% ga yetadi. Kimyoviy birikkan suv qancha ko`p bo`lsa, tuproqning 
mineral tarkibi shuncha murakkab, qancha kam bo`lsa, shunchalik oddiy bo`ladi. Bu 
suv tuproqda juda katta kuch bilan birikkanligi uchun, undan o`simliklar foydalana 
olmaydi. 
Fizikaviy shakldagi suv o`z navbatida quyidagi turlarga bo`linadi: bug`simon 
suv, gigroskopik suv, pardasimon suv, kapillyar suv va gravitatsion suv. 

Bug`simon suv. Har qanday sharoitda tuproqdagi suvning bir qismi bug` 

holatiga o`tadi. Bug`simon suv o`simliklarga singmaydi, u hech qanday fiziologik 
ahamiyatga ega emas. Ammo, suyuq holatga o`tgandan keyin o`simliklarga singadi: 
biroq bu bug`simon suv o`simliklar uchun asosiy suv manbai bo`la olmaydi. 
Shuning uchun ham, bug`simon suv, dehqonchilikda amaliy jihatdan ahamiyatga 
ega emas. 
Gigroskopik suv. Gigroskopik suv tuproq zarralari yuzasiga singdirilgan 
namlikdir. Tuproqdagi namlikning miqdori maksimal gigroskopik suvdan ikki marta 
ko`p bo`lsa, o`simliklar so`liy boshlaydi. Masalan, ma’lum bir tuproqdagi maksimal 
gigroskopik suv 4 %, shu tuproqdagi nam 8 % bo`lsa, o`simliklar so`liy boshlaydi. 
Har qanday tuproqdagi maksimal gigroskopik suvning ikki xissasiga teng bo`lgan 
namlik o`simliklarning so`lish koeffitsiyenti deyiladi; bunday miqdordagi suv 
o`simliklar hayoti uchun foydasizdir. 
Pardasimon suv. Parda suv-tuproq zarrachalarining sirtidan yupka parda 
singari o`rab olgan bo`ladi. Pardasimon suvni o`simlik o`zlashtira olmaydi. 
Kapillyar suv. Kapillyar suv tuproq qatlamlaridagi kapillyar kovaklar orqali 
quyi qatlamdan yuqori qatlamga erkin harakat qiladigan suvdir. Kapillyar suv 
tuproqning juda mayda kapillyarlarini (yo`llarini) to`ldiradi va o`simlik yaxshi 
foydalanadi, shuning uchun o`simlikni suv bilan taminlashda asosiy manbalardan 
hisoblanadi. 
Gravitatsion suv. Tuproqning nokapillyar kovaklari orqali yuqoridan quyi 
qatlamlarga erkin harakatlanadigan suv gravitatsion suv deyiladi. Gravitatsion 
suvdan o`simlik yaxshi foydalanadi, lekin u tezda pastki qatlamga o`tib ketadi yoki 
suvning boshqa holatiga aylanib qoladi.