Мавзу: Туркияда молия тизимининг ривожланиши
Download 50.84 Kb.
|
молия тизимининг ривожланиши (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Умумий депозитлар
- Хусусий банклар
- Хорижий банклар
Мавзу: Туркияда молия тизимининг ривожланишиРежа: Туркия банк тизими: ўзига хос хусусиятлари ва тузилмаси. Иқтисодиётни бюджет томонидан тартибга солиш. Туркия банк тизими: ўзига хос хусусиятлари ва тузилмаси. Туркия банк тизими Марказий банк, давлат тижорат ва хусусий банклар тармоғи ва хорижий банклардан иборат. 1990 йили Марказий банк активлари деярли 65 триллион турк лирасини ташкил қилиб, ундан 4,4 триллион лираси – олтин ва 17,5 триллиони хорижий валюта шаклида бўлган. Марказий банк депозитлари (қўйилмалари) 9,9 триллион турк лираси ва 32,2 триллион турк лирасии – хорижий валютани ташкил қилган. У мамлакатнинг барча вилоятларида ва йирик шаҳарларида ўзининг филиалларига эга. Йирик тижорат ва хорижий банкларнинг рўйҳати ва активлари қуйидаги жадвалда бериб ўтилади. 1-жадвал. Туркиядаги асосий тижорат банклари.
Манба: http://www.tcmb.tr/ –Туркия Республикаси Марказий банки сайти, Статистика бўлими. Иқтисодий сиёсатни амалга ошириш пайтида ҳар қандай мустақил давлат ҳукуматлари олдида одатда иккита танлов йўналиши туради: ёки миллий валюта барқарорлигини сақлаш учун курашиш (ушбу ҳолат илғор ривожланган мамлакатлар учун хос) , ёки унинг сузувчи курсини жорий этиш. Биринчи ҳолатда пул қадрини ушлаб туриш ва инфляциядан қочиш учун ҳукумат тариф ставкалари ва даромадлар даражасини назорат қилиши, паст фоизли кредит беришларга йўл қўймаслиги лозим. Ушбу ҳолатда доимий равишда жаҳон бозоридаги ўзининг валюта курсини назорат қилиб бориши, мамлакатдан олтин, валюта заҳираларини олиб чиқиб кетилишини таъқиқлаши керак. Турк лирасини барқарорлаштиришга бўлган бир неча уринишлардан сўнг 1981 йилдан бошлаб Туркия ҳукумати ва Марказий банки иккинчи йўлдан борди ва миллий валютани сузувчи курсини жорий қилди. Ҳозиргача ушбу курс деярли ҳар куни кўриб чиқилмоқда, доимий равишда матбуотда нашр қилинмоқда ва турк лираси бошқа мамлакатлар банкларида эркин алмаштирилмоқда. Ушбу ҳолатни қуйидаги жадвал орқали турк лирасини қатор йиллардаги ўзгариш динамикасида кўриб ўтамиз. 2-жадвал. Турк лирасига нисбатан АҚШ долларининг курси (минг лира).
Манба: http://www.tcmb.tr/ –Туркия Республикаси Марказий банки сайти, Статистика бўлими. Бериб ўтилган маълумотлардан кўриниб турибдики, АҚШ долларига нисбатан турк лирасининг курси тахминан 220 баробарга кўпайган. Дастлаб ушбу курс долларга нисбатан пасайтирилиб кўрсатилиб, валютанинг реал қиймати оширилган ва бу мамлакат экспорт имкониятларини яхшиланишини таъминлаган. Кейинчалик эса миллий валюта инфляцияси сабабли алмашув курси юқори даражаларга кўтарилиб кетган. 3-жадвал. Туркияда инфляция даражаси, 1991-2003 йиллар ( фоизда).
Манба: http://www.tcmb.tr/ – Туркия Республикаси Марказий банки сайти, Статистика бўлими. Туркия пул-кредит сиёсатида 1984 йили ҳукумат томонидан қабул қилинган 30-сонли «Туркия валюта курсини ҳимоя қилиш ҳақидаги қарор» муҳим аҳамият касб этди. Ушбу қарорнинг 4-моддасида қарор қилинди: «Мамлакатга олиб кирилаётган эркин конвертация қилинадиган валюталар чекловларсиз амалга оширилади». Туркиядаги шахслар ўзлари билан валюта олиб юришларига рухсат берилди. Улар ўз хохишларига кўра уни банкка, валюта ҳисоб-китоб рақамига қўйишлари ва у ерда сақлашлари мумкин. Туркиядаги шахслар зарур операцияларни амалга оширишлари учун Туркиядан ташқарида бўлган шахслардан валюта олишлари мумкин. Туркияда истиқомат қилаётган шахслар хорижга чиқиш пайтида ўзлари билан 3 минг АҚШ доллари миқдорида валюта олиб чиқиб кетишлари мумкин. Хорижга товарини сотиши билан унинг эгаси расмий экспорт қилинган кундан уч ой муддат ичида сотилган товар қийматининг 80%ини мамлакатга қайтаришга мажбур. Қолган 20%ини ўзи мустақил тақсимлайди. Транспорт, банк ва бошқа харажатлар билан боғлиқ хорижга валютада пул ўтказишлар Марказий банк ва бошқа банклардаги қоида ва чекловлар(лимитлар) орқали амалга оширилади. Туркияда хорижликларга эркин равишда капитал қўйилмаларни амалга ошириш, савдо билан шуғуланиш, акционер сифатида иштирок этиш, бўлимлар очиш, акцияга эгалик қилиш, бюро, ваколатхона, агентлик очиш ва шу мақсадда капитал ўтказишга рухсат берилган. Шу асосда Туркияга патент, ноу-хау, лицензия ва бошқалар олиб кириш эркин. Бундан кўриниб турибдики, Туркия ҳукумати эркин конвертация қилинадиган валютага мамлакатнинг ўтиши учун барча уринишларни амалга оширган. Чунки ундан фойдаланиш жаҳон бозорига, замонавий техника ва технологияларга, билим ва информацияга кенг йўл очади. Шундай валютанинг энг кўп оқимини туризмни ривожлантириш таъминламоқда. Бу ўринда хорижда ишлаётганларнинг ўз қариндошларига юбораётган пул ўтказмалари ҳам валюта даромадларида салмоқли улушга эга. Фақат 1989-91 йиларда шундай ўтказмаларнинг миқдори ҳар йили 3,1-3,3 млрд. доллардан ошган. Буларнинг барчаси 1990 йили валюта заҳирасини 21,4 триллион турк лира даражасига етказиш имкониятини берди. Умуман, валюта назорат тизими либералроқ, шу билан бир вақтда марказлашган, оммалашган ҳолда эди. Баъзи иқтисодчилар шу пайтларда хазиначилик ва ташқи савдо бошқармаларига фавқулодда кўпроқ ваколатлар бериб юборилганлигини таъкидлайдилар. Шунингдек қимматбаҳо қоғозлар чиқариш ва пул босишга тўла ҳуқуққа эга Марказий банк ваколатлари ҳам булардан кам эмас эди. Айнан ушбу иккита орган халқ хўжалигини тартибга солишда асосий иқтисодий дастакларни тўла ва мутлақ бошқаришни амалга оширади. Ушбу ҳолатни Туркия иқтисодиётининг турли тармоқларида чиқарилаётган қимматбаҳо қоғозлар тахлили мисолида кўриб чиқамиз. 3-жадвал. Download 50.84 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||