Mavzu: urbanizatsiya va atrof muhit

---

MAVZU: URBANIZATSIYA VA ATROF MUHIT 
REJA: 
1. Urabanizatsiya;
2. Atrof muhit haqidagi tushunchalar;
3. Urbanizatsiyaning maqsadlari;
 
 
 

---

3 
1. Urbanizatsiya (frans. urbanisation, ing. urbanization, lot. urbanus — 
shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib 
borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, demografik 
tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi oʻzgarishlar bilan bogʻliq. U. — tarixiy 
rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti 
natijasida sodir boʻlgan koʻp qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik 
jarayondir. U.ning torroq doiradagi demografikstatistik tushunchasi dunyoda, 
alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning (ayniqsa, katta shaharlarning) va 
shahar 
aholisi 
salmogʻining 
koʻpayib 
borishini 
anglatadi.
Dastlabki shaharlar mil. av. 3—1ming yilliklarda Misrda, Mesopotamiya, Suriya, 
Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek, Yevropa va Afrikaning 
Oʻrta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunonrim dunyosida esa Rim va Karfagen 
sh.larining mavqei yuqori boʻlgan. Oʻrta asrlar va Uygʻonish davrida kapitalistik 
i.ch. unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon shaharlarda aholi sonining oʻsib 
borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi. Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik 
shaharlar paydo boʻla boshladi.
«Urbanizatsiya» so‘zi lotin tilida shahar ma'nosini anglatib, mamlakat 
(mintaqa) aholisi tarkibidagi shahar aholisining salmog‘i orqali o‘lchanadi. 
Urbanizatsiya jarayonlarining asosiy natijalari quyidagilar bilan bog‘liq: 
- barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash;

---

4 
- aholi turmushining sifati yaxshilash va darajasini ko‘tarish; - uy-joy, ishlab 
chiqarish va ijtimoiy infratuzilma ob'yektlari qurilishini keng miqyosda amalga 
oshirish;
- yer uchastkalaridan samarali foydalanish;
- shaharlarni iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik omillar, mavjud shart-sharoitlarni 
hisobga olgan holda kompleks rivojlantirish;
- industrial-innovatsion rivojlanishning ustuvor vazifalarini hal etish va 
raqamli iqtisodiyotni qo‘llash;
- katta, o‘rta va kichik shaharlar rivojlanishini maqbullashtirish;
- shahar aglomeratsiyalari orqali ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning 
samarali shakllarini tatbiq etish;
- shaharlarda sanoat zonalari, texnoparklar, innovatsiya markazlari tashkil 
etish.
2. Atrof-muhit deganda erdagi barcha organizmlarning rivojlanishi va 
hayotiga ta'sir qiluvchi barcha sharoit va ta'sirlarning yig'indisi tushuniladi. 
Ekologiya - bu tirik organizmlar va ularning jismoniy atrof-muhit o'rtasidagi o'zaro 
ta'sirni o'rganadigan fan. Ikkalasi ham bir-biri bilan chambarchas bog'liq va doimiy 
o'zaro ta'sirga ega. Qisqasi, atrof-muhitdagi har qanday o'zgarish tirik organizmlarga 
va aksincha ta'sir qilishi mumkin.
Atrof muhit deganda inson, hayvon yoki o'simlik yashaydigan yoki o'z 
faoliyatini davom ettiradigan muhit yoki sharoitlar tushuniladi. Atrof-muhit 

---

5 
tushunchasi fizik va biologik dunyoning barcha elementlarini va ularning o'zaro 
ta'sirini anglatadi. Inson hayoti tsiklida atrof-muhit muhim rol o'ynaydi, chunki 
inson hayoti atrof-muhitga bog'liq. Qisqacha aytganda, atrof-muhit - bu muayyan 
vaqt va joyda insonni o'rab turgan umumiy sharoitlar. Atrof muhit - bu organizm 
omon qolishi yoki hayot jarayonini davom ettirishi shart bo'lgan sharoitlarning 
yig'indisi.
Ekotizim biogeokimyoviy tsikl va energiya uzatish tizimlariga ega. Ekotizim 
tirik yoki biotik bo'lmagan, havo, suv, iqlim va tuproq kabi tarkibiy qismlarga ega. 
Ekotizimning biotik tarkibiy qismlari turli xil o'simliklar va hayvonlardir. 
Ekotizimlar ushbu ikki jihat bilan tabiatning ekotizimlarini hosil qiladi va ular bir-
biri bilan o'zaro ta'sirlashadi. 
Ekologiya bu organizmlarning tarqalishi, xilma-xilligi, ko'pligi, o'zaro 
bog'liqligi va ularning atrof-muhit bilan o'zaro aloqasi ifodasidir. Ekologiya o'simlik 
va hayvonlar jamoalari va ekotizimlarni o'rganishni o'z ichiga oladi. Turli xil 
ekotizimlar turli organizmlar o'rtasidagi tarmoqlarni tavsiflaydi. Ekologiya biologik 
xilma-xillikning har qanday shaklini nazarda tutganligi sababli, oziq-ovqat 
mahsulotlarini qayta ishlashda kichik bakteriyalarning rolidan kelib chiqqan holda 
tropik yomg'ir o'rmonlari atmosferasi Bu ta'sirlardan boshlab har bir mavzuni 
qamrab oladi. Ekologiya fani tabiiy fanlardan XIX asr oxirlarida paydo bo'lgan.