Mavzu: Xomaki maxsulotlar va ip chiziqiy zichligi o’lchov birliklari. Turli o‘lshov tizimlarida chiziqiy zishlikni qayta hisoblash usullari

Tekst birliklarida chiziqli zichlikni aniqlashga misollar
1-misol. Kalava ipning uzunligi 100 m, vazni - 0,233 g; ipning chiziqli zichligi T nechaga teng:

2-misol. Pasmadagi ipning uzunligi– 100 m, massasi – 2,50 g; ipning chiziqli zichligi T nechaga teng:

3-misol. G’altakdagi pilikning uzunligi – 10 m, massasi – 10,35 g pilikning; chiziqli zichligi T nechaga teng:

4-misol. 1 m tolali qatlamning og’irligi 402 g; chiziqli zichligi T nechaga teng:

5-misol. 2650 ta toladan iborat 10mm li tolalar massasi 5 mg; tolaning chiziqiy zichligi T nechaga teng:

Hisobot rejasi:

1. 
   Ip va yarim tayyor maxsulotlarning chiziqiy zichliklari o’chov birliklarini yozing.
   
2. 
   Masalani eching.
   

Masala
1.Quyidagi keltirilgan ma’lumotlar asosida ipning metrik nomerini toping:
2.16- jadval

Ipning uzunligi,m	1000	500	100	100	100	100	200	200
Ipning massasi, g	10	10	2,5	1,852	1,538	4,67	8,333	4,167

2. Quyidagi keltirilgan ma’lumotlar asosida ipning teks(g/km) dagi chiziqiy zichligini toping

2.17- jadval

Ipning uzunligi,m	1000	500	100	100	100	100	200	200
Ipning massasi, g	10	10	2,5	1,852	1,538	4,67	8,333	4,167

3. 100 m li kalava ipning chiziqiy zichligi: а) 50; b) 41,7; v) 33,3; g) 31,2; d) 29,4; е) 25; j) 20,8; z) 18,5; i) 17,2; k) 16,67; l) 15,4 teks bo’lishi uchun uning massasi qancha bo’lishi kerak.

4. Agar 1 kg paxtaning chiziqiy zichligi: а) 1; б) 10; в) 20; г) 25; д) 41,67; е) 20,8; ж) 18,52; з) 15,4 teks bo’lsa undan necha metr ip olish mumkin.
5. Paxta toyining (to'rning) og'irligi 190 kg. Paxtadan yigirilgan ip chiqishi (toyning boshlang'ich og'irligi 100% deb hisoblansa) 94% ni tashkil qiladi Agar ipning chiziqli zichligi 18,5 ga teng bo'lsa, bu paxtadan necha metr ip ishlab chiqarish mumkin? Ip chiqishini 95% ga oshirish bilan necha metr ipni olish mumkin?
6. Naychagi o’ralgan ipning og’irligi 100g, chiziqlik zichligi 25 teks bo’lsa, naychadagi ipning uzunligini toping.
7. 5 m piltaning og’irligi а) 20; b) 18,5; v) 17,85; g) 16,67; d) 15,16 bo’lganda piltaning chiziqliy zichligi(kteks)ni toping.
Chiziqli zichlik birligi Den (Den'ye)
Den (“Den'ye” so’zining qisqartmasi) - bu tolalar va iplarning chiziqli zichligi o'lchanadigan birlik. Bu mahsulot massasining uning uzunligiga nisbati bilan tengdir. Den 9000 m mahsulotning og'irligini ko'rsatuvch kattalikdir. Nima uchun asos qilib aynan 9 km masofa olingani? Javobni Evropadagi to'qimachilik sanoati tarixidan izlashga to’g’ri keladi. To'qimachilik fabrikalarining rivojlanishi va matolar savdosining kengayishi iplarning uzunligi va og'irligini o'lchash zarurligiga olib keldi. Bunday tizimlar birinchilardan bo'lib Frantsiyada paydo bo'lib, ular bir necha asrlar davomida ipak matolarning eng yirik ishlab chiqaruvchisiga aylandi. Shuni ta'kidlash kerakki, o'sha paytdagi o'lchov birliklari bugungi kunda qabul qilinganlardan juda farq qilar edi. Shunday qilib, fransuzcha iplarning uzunligi tirsaklar bilan o'lchandi (1 tirsak = 1.188 m), og'irligi - in'yonlarda (1 deniy = 1/24 untsiya, ya'ni taxminan 1,27 g). Ipak uchun maxsus o'lchov birligi - ipak titri yaratildi, bu 9600 kub tolaning (11405 m) 1 deni og'irligini ko'rsatdi. Boshqa mamlakatlarda o'z o'lchov tizimlari mavjud edi. Elyaflarning xususiyatlarini o'lchash bo'yicha yagona xalqaro tizimning yo'qligi iplarni sotishda muayyan muammolarni keltirib chiqardi, shuning uchun 1900 yilda Parijda iplar sonini birlashtirish bo'yicha xalqaro kongress bo'lib o'tdi. Unda kongress qatnashchilari metrik tizimga o'tish to'g'risida kelishib oldilar ya’ni massani grammda va uzunlikni metrlarda o'lchashga kelishdilar. Standart kalavaning uzunligi ham 1000 m deb qabul qilindi. Fransuz ipak titrining qiymatiga asoslanib, uzunligi 450 m va vazni 0,05 g bo'lgan kalava standart qilingan ( ya'ni 9000 m ipak ipning vazni 1 gramm bo'lishi kerak).