Mavzu: Xorijiy davlatlarda valyuta tartibga solish sohasida qo’llanadigan tajribalar

2.Valyuta kursi rejimini tartibga solish.

Valyuta kursi rejimi variantlarini tanlash ikki omilga bog'liq:

1) - mamlakatning iqtisodiy salohiyati, jahon arenasidagi mavqei va rivojlanish toifasiga qo'shilishi;
2) - ma'lum bir mamlakat ichidagi vaqt oralig'i. Ayirboshlash rejimi uchun variantlar hukumatning ma'lum bir mamlakatda ishtirok etish darajasiga qarab ajratiladi:
· - kurs mamlakat hukumati tomonidan belgilanadi;
· - rejimni o'rnatishda hukumat aralashuvi mavjud;
· - davlat aralashuvining to'liq yo'qligi sababli va valyuta kursi rejimi bozor tomonidan belgilanadi.
Birinchi variant bir vaqtning o'zida bitta chet el valyutasiga yoki bir nechta valyutaga nisbatan choralarni nazarda tutadi. Hukumat devalvatsiya choralarini amalga oshirganda, inflyatsiya darajasidagi farqni mamlakatning ustuvor savdo sheriklari bilan taqqoslaganda, davlat aralashuvi valyuta kursining "sudralib boruvchi kuchi" ni yaratadi. Hukumat mamlakatning ustuvor yo'nalishlarini hisobga olgan holda o'zgaruvchan valyuta kursini o'zboshimchalik bilan boshqarganda, kursning "iflos suzishiga" ham erishish mumkin.
Uchinchi variant, mamlakat valyutasini valyutalar talabi va taklifini hisobga olgan holda bozor tomonidan erkin belgilanadigan holatni aks ettiradi.
Ushbu kurs rejimlarining har biri ma'lum xususiyatlarga va kamchiliklarga ega, biz ularni ko'rib chiqamiz.
Ruxsat etilgan kurs rejimi quyidagi afzalliklarga ega:
· Miqdoriy aniqlik (savdoni rivojlantiradi va kapital oqimini rag'batlantiradi);
· Valyuta siyosatiga bo'lgan yuqori ishonchni kuchaytiradi, bu foiz stavkalarini bog'langan iqtisodiyot stavkalariga yaqinlashtirish zarurati, shuningdek inflyatsiya kursining pasayishiga yo'l qo'ymaslik uchun kreditlar o'sishi va davlat xarajatlarini nazorat qilish zarurati bilan bog'liq.
Shu bilan birga, belgilangan valyuta kursining afzalligi inflyatsiyani cheklashda namoyon bo'ladi. Pul-kredit siyosatiga bo'lgan yuqori ishonch mehnat va moliya bozorlaridagi inflyatsion kutishlarni yumshatadi. Biroq, ushbu rejim kamchiliklardan xoli emas.
Mamlakat eksport bozorlarining yo'qolishi va belgilangan valyuta kursini qo'llab-quvvatlash uchun etarli bo'lmagan valyuta zaxiralari natijasida ma'lum iqtisodiy zarbalarga dosh berolmayapti. Qoida tariqasida, ushbu hodisalar ichki narxlarning keskin pasayishi bilan birga keladi, bu ishlab chiqarishning pasayishi va ishsizlar armiyasining ko'payishini oldindan belgilab beradi. Valyuta kursining belgilangan rejimini o'rnatishda valyutalar sonini belgilash bilan bog'liq muammo yuzaga keladi, ammo "bitta valyuta bilan shug'ullanish" holatida ushbu mamlakat quyidagilar bilan tavsiflanadi: ushbu siyosat mamlakatning barcha moliya bozorlaridagi barcha kompaniyalar uchun tushunarli; valyuta kurslarini davlat tomonidan manipulyatsiya qilish imkoniyati sezilarli darajada kamayadi; savdoda valyuta kursi xavfi kamayadi, chunki bitta valyutada amalga oshirilgan operatsiyalar yirik savdo sherigi uchun qulaydir; bitta valyuta kursining o'zgarishi ichki valyuta kursining barcha amaldagi valyutalarga nisbatan o'zgarishini oldindan belgilab beradi. Aksincha, "valyutalar savatini ushlash" bilan belgilangan stavka siyosati quyidagi parametrlar bilan tavsiflanadi: xorijiy investorlar bu siyosatni hokimiyat valyutalarni manipulyatsiya qilmoqda, deb taxmin qilishadi, chunki valyuta savatining tarkibi ko'pchilikka ma'lum emas. Qoida tariqasida, bunday hollarda chet ellik sheriklar devalvatsiya ehtimolini taxmin qilishadi; ushbu siyosat mamlakatning barcha savdo sheriklari bilan operatsiyalarni tartibga solish nuqtai nazaridan eng maqbul bo'lgan yagona valyuta qiymatining o'sish xavfini yo'q qiladi. Biroq, valyuta qiymatining o'sishi eksportning pasayishiga, importning ko'payishiga olib keladi va shu bilan mamlakatning to'lov balansini yomonlashtiradi.
Valyutani tartibga solish usullari bu davlat tomonidan valyuta munosabatlarini tartibga soluvchi vositalar.
Valyutani tartibga solish usullarini ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: ma'muriy vositalar va bozor vositalari.
Rossiyada valyutani tartibga solishning ma'muriy vositalari qatoriga valyuta tushumlarini eksport qiluvchilarga ichki valyuta bozorida majburiy sotish hamda bir qator qonun hujjatlarida belgilangan valyuta cheklovlari kiradi.
Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki eksportchilar tomonidan valyuta tushumining sotilish foizini o'zgartiradi. Eksport qiluvchilar tomonidan valyuta tushumlarini sotish ulushi valyuta bozorini tartibga solish va valyuta siyosatini olib borish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan eng muhim nazorat parametrlaridan biridir. Valyuta tushumini majburiy sotish ulushi qanchalik yuqori bo'lsa, valyuta bozorida valyuta ta'minoti shunchalik yuqori bo'ladi. Ushbu sharoitlarda valyuta bozorida quyidagi holatlar yuzaga kelishi mumkin:

• 
  1. Valyutaga bo'lgan talab ta'minot bilan muvozanatlanadi, ya'ni. import oqimlari eksport oqimlariga teng va valyuta kursi Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining aralashuvisiz barqaror bo'ladi.
  
• 
  2. Xorijiy valyutaga bo'lgan talab, valyuta tushumini majburiy sotish foizlari joriy etilganiga qaramay, chet el valyutasi taklifidan oshib ketadi.
  
• 
  3. Valyuta taklifi valyuta talabidan oshib ketadi. Bunday sharoitda Markaziy milliy valyutaning intervensiyalarini amalga oshiradi va shu bilan mamlakatda pul massasini ko'paytiradi. Ioxin V.Ya. Iqtisodiy nazariya. M., 2014.S. 643.
  

Markaziy bank eksport qiluvchilarning valyuta tushumini majburiy sotish foizini o'zgartirib, milliy valyuta kursini, uning oltin-valyuta zaxiralari hajmini, pul massasini va mamlakatda inflyatsiya darajasini tartibga solishi mumkin.
Valyutani tartibga solish valyuta operatsiyalariga bir qator cheklovlarni kiritish orqali amalga oshirilishi mumkin. Valyuta cheklovlari ham amaldagi operatsiyalarni, ham kapital harakati bilan bog'liq operatsiyalarni bajarish bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Valyuta cheklovlari valyuta munosabatlari sub'ektining mamlakat rezidentlari yoki norezidentlariga mansubligiga qarab ham farq qilishi mumkin.
Boshqa guruhga valyutani tartibga solishning bozor vositalari kiradi. Valyutani tartibga solishning bozor vositalariga to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish vositalari va bilvosita tartibga solish vositalari kiradi.
To'g'ridan-to'g'ri tartibga solish vositalari milliy valyuta qiymatiga to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiladi. Valyutani to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish vositalariga valyuta aralashuvi va diskont siyosati kiradi. Ioxin V.Ya. Iqtisodiy nazariya. M., 2014.S. 647.
Valyuta intervensiyalari - Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining chet el valyutasini milliy valyutaga sotib olish yoki sotishga qaratilgan harakatlari. Valyuta intervensiyasining oraliq maqsadi, qoida tariqasida, milliy valyuta kursini ushlab turishdir. Valyuta intervensiyalari, shuningdek, qisqa muddatli valyuta tebranishlarini, shuningdek tashqi qarzlar bo'yicha to'lovlarni yumshatish zarurati bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Ba'zida markaziy banklar o'zlarining valyuta operatsiyalarining milliy pul massasiga ta'sirini bekor qilish uchun xorijiy va ichki aktivlarda teng, ammo qarama-qarshi operatsiyalarni amalga oshiradilar. Markaziy banklarning bunday xatti-harakatlari iqtisodiy adabiyotlarda "sterilizatsiya" deb nomlangan.
Va nihoyat, tashqi savdoni tartibga solish vositalari valyuta munosabatlariga katta ta'sir ko'rsatadi. Tashqi savdoni tartibga solish vositalariga murojaat qilish odatiy holdir:

• 
  1. Iqtisodiy vositalar:
  
  • 
    a) import tariflari (bojlari),
    
  • 
    b) import kvotalari,
    
  • 
    v) eksport subsidiyalari
    
• 
  2. Ma'muriy vositalar. Borisov E.F. Iqtisodiyot asoslari. M., 2014. S. 292.
  

Tariflar, kvotalar va subsidiyalarning o'ziga xos xususiyati jahon va ichki narxlar o'rtasidagi farqning paydo bo'lishidir.
Tarifning bevosita ta'siri (ya'ni import solig'i) - import qilinadigan tovarlar chet el qiymatidan qimmatroq.
Import bojlarining eng keng tarqalgan shakli bu bojxona to'lovlari.
Bojxona boji - bu savdo siyosatining eng oddiy shakli - import qilinadigan tovarlarga solinadigan soliq. Maxsus bojxona to'lovlari import qilinadigan tovarlarning birligi uchun ushlab qolingan qat'iy summani anglatadi (masalan, bir barrel neft uchun 100 rubl).
Xalqaro savdoda bojxona to'lovlaridan tashqari import kvotalari qo'llaniladi.
Iqtisodiy vositalar bilan bir qatorda ma'muriy vositalardan ham foydalanish mumkin.
Tariflar, kvotalar va subsidiyalar tufayli narx o'zgarishi nisbiy talabga ham, nisbatan talabga ham ta'sir qiladi. Natijada tashqi savdo faoliyatini tartibga soluvchi ushbu vositalardan faol foydalanadigan mamlakat uchun ham, boshqa davlatlar uchun ham savdo shartlari o'zgaradi.
Valyutalar uch guruhga bo'linadi: