Mavzu: XVII asr adabiyoti
Download 0.52 Mb. Pdf ko'rish
|
4--mavzu maruza
|
qoldirdim. Chunki, janobim, or-nomus qon bilan yuviladi». Dvoryan sha’ni ximoyachisimonarx don Pedro don Go‘tyerrening bu qilmishini ma’qullaydi. «O‘z orsizligining san’atkori»da ham shunday fikr ilgari suriladi. Kalderon, diniy-falsafiy dramalaridan tashqari, «Ko‘rin-mas ayol», «O‘z uyida qamoqda», «Ikki eshikli uyni qo‘riqlash qiyin», «Sekin oqqan suvdan saqlan» kabi «Plash va shamshirlar» siklidagi komediyalarida dunyoviy muxabbat va turmush zavq-shavqini jo‘shqin qo‘yladi. Personajlarning baxt haqidagi istagi
kurash vositasi bilan emas, balki tasodifiy xodisalar bilan bog‘lansa ham, lekin bu komediyalarda qiziqarli xayol-orzular, ajoyib ibora va xikmatli so‘zlar orqali yozuvchi o‘zining gumanistik qarashlarini aks ettiradi. Sevishgan ikki yoshning muxabbat yo‘lida turgan xar qanday to‘siqlarni yengish uchun kurashlari realistik buyoqlarda ifodalanadi. Xushchaqchaq yengil va kishi diqqatini tortadigan «Ko‘rinmas ayol» komediyasida Kalderon akalari (Xuan, Luis) ta’qibi ostida qolgan va lekin o‘z sevgisi uchun kurashib maqsadiga yetuvchi chaqqon va bilimdon donya Anxelaning xarakatini moxirlik bilan ko‘rsatib, oila nomusining ximoyachisi bo‘lgan don Luisning bema’ni xarakati va shubxalanishini qattiq kulgi ostiga oladi. Realistik tasvir, xarakterlarning pishiq ishlanganligi va demokratizmi bilan ajralib turadigan eng yaxshi dramasi «Salamey alkaldi» asarida yozuvchi dexqon bilan feodal xukumrono‘rtasida kelib chiqqan to‘qnashuvni ko‘rsatish asosida nomus temasini boshqacha talqin qiladi. Shuning uchun ham o‘z syujeti bilan bu pyesa Lope de Veganing «Qo‘zibuloq» dramasida aks ettirilgan voqeaga yaqin turadi. Qishloq oqsoqoli (alkaldi) qilib saylangan dehqon Pedro Krespo qizining qirollik qo‘shinining ofitseri don Alvaro tomonidan taxqirlanganini bilgach, ularni nikoxlab qo‘yish bilan ko‘ngilsiz xodisani bartaraf etmoqchi bo‘ladi. Lekin ofitserdan rad javobini olgan Pedro o‘z xuquqidan foydalanib, surbet don Alvaroni qamoqqa oladi va uni o‘lim jazosiga xukm qiladi. Shu voqea ustidan chiqqan qirolning yuz bergan xodisani tan olishdan boshqa iloji qolmaydi. Voqeaga real yondashgan Kalderon dehqonlarning axloq va or-nomusi kuchliligini tasvirlashga aloxida e’tibor beradi. Pedro Krespo o‘zining dehqon urug‘iga mansub ekanligi bilan faxrlanadi va soxta nom, soxta obruga nafrat bilan qaraydi. Ofitserning dehqonlarda qanday or-nomus bo‘lishi mumkin, deb gerdayishiga qarshi Pedroning o‘g‘li Xuan: «Sizda qanday bo‘lsa, xuddi shunday! Dehqonsiz kapitan nima qila olur edi»,— deb unga tanbex beradi. Bu so‘zlar yozuvchining feodal-zodagonlarga nafrat va oddiy kishilarga nisbatan chuqur samimiyat bilan qaraganini ko‘rsatadi. Gersen: «Salamey alkaldi»ni o‘qib chiqqach ( ), o‘z xotira daftariga «Agar unda qonunchilik haqida shunday tushuncha bor ekan, ispan plebeyi ulug‘dir», deb yozib qo‘ygan edi. Kalderon mamlakatda tushkunlik ko‘chaygan davrda yashagani uchun uning ijodi qarama-qarshiliklar bilan to‘la, unda barokko oqimiga xos «jimjimadorlik» va yuzaki tasvirlar ham bor. Biroq uning diniy-falsafiy, oilaviy-maishiy, rashk va or- nomusga bag‘ishlangan pyesalarining mazmuni yozuvchi katolik ta’limotiga to‘la rioya qilgan va uning ashaddiy targ‘ibotchisi bo‘lgan degan xulosani keltirib chiqarmaydi. Dramaturgdagi umidsizlik xayot-dan qoniqmaslikning natijasi edi. Kalderonning dramaturgiya-sida diniy
fanatizm va
feodal-absolyutizm dogmatikasini xira-lashtirib qo‘yadigan xislat, ya’ni realistik tasvir mavjud edi. Lekin shunday bo‘lsa ham, uning dramaturgiyasida Lope de Vega ijodiga xos turmush kuvonchlari ko‘rinmaydi. Gyote qo‘yilgan masa-lalarning jiddiyligi, g‘oyaviy mazmunining kengligi bilan ajralib turgan «Matonatli shaxzoda», “Xayot — uyku demak” pyesalariga yuqori baxo berib, Kalderonni “Ulug‘ dramatik shoir» deb ataydi.
Yozuvchi asarlarida ko‘targan katta falsafiy fikrlar, qaxra-monlarining ichki dunyosini moxirlik bilan ochishi, lirik mo-mentlar — Kalderonning dramatik maxoratidan dalolat beradi, Kalderon feodal-katolik reaksiyasi kuchaygan davrda yashagan, gumanizmning tushkunligini ifodalagan XVII asr ispan adabiyotining so‘nggi yirik vakilidir. XVII asrning oxirlariga borib ispan teatri butunlay inqirozga uchraydi.
XVI asrda Fransiyada feodal zulmiga qarshi sotsial kurashlar kuchayadi. Biroq feodal zodagonlar oppozitsiya chikuchlar o‘rtasidagi ziddiyatlardan foydalanib, ularni tarqatib yuborish, bir guruxini ikkinchisiga qarshi qo‘yish va mamlakatda diniy janjallar chiqarish bilan o‘z mavqeini saqlab qolishga erishadi. XVI asr oxirida taxtga chiqqan Genrix IV davrida qirollik hukumati fitnachi feodallarni bostirish va markazlashgan hokimiyat o‘rnati uchun ko‘p harakat qiladi. Lyudovik XIII davri (XVII asrning birinchi yarmi)da davlatni boshqarishishida bevosita qatnashgan kardinal Rishelye monarxiya tuzumini mustahkamlab, provinsiyalarni markazga buysundiradi. Madaniy hayot sohasida xam yagona nazorat o‘rnatadi. Rishelye savdo-sanoatni rivojlantirishga e’tibor beradi, doimiy armiya va flot tuzadi, xalq og‘ir soliqlar ostida eziladi. Bu narsa qator dehqon ko‘zg‘olonlarini keltirib chiqaradi. Lyudovik XIII vafot etgandan so‘ng, uning balog‘atga yetmagan o‘g‘li Lyudovik XIV davlat tepasiga chiqadi. Lekin davlat ishini kardinal Mazarin o‘z qo‘liga oladi. Bu vaziyatdan foydalanib, tarixda frondi nomi bilan ataladigan dvoryan oppoziqiyasi bosh ko‘taradi, u xalq noroziligidan foydalanib, hukumatga qarshi 4 yil (1648—1652) urush olib boradi. Bu harakat bashliqlarining xalq manfaatiga zid urinish- larini sezgan kambag‘altoy faundan chetlashadi. Mazarin o‘lganidan so‘ng, yigirma uch yoshli Lyudovik XIVning o‘zi davlatni mustaqil idora qilaboshlaydi. Dekart o‘z kuzatishlari orqali dunyoning moddiyligiga iqror bo‘lsa-da, lekin u o‘rta asr diniy ta’limoti ta’siridan butunlay quto‘laolmaydi. Shunga qaramasdan, u diniy-sxolastikani rad etib, fanning erkinligi uchun yo‘l ochib berdi. Dekartning raqio- nalizmi shundan iborat ediki, u haqikatni tajribadan, moddiy dunyodan emas, balki aql-idrokdan qidirdi. Uningcha, idrok—hakiqatning yagona o‘lchovi. Klassitsizm nazariyachilari aql-idrok kuchiga qattiq ishonadilar va o‘z qarashlarini shunga asoslaydilar. Fransuz klassiqiemining dastlabki vakili shoir Maler (1555—1628) hamma narsa aql-idrokka asoslanishi kerak, feodal o‘zboshimchaliklar siyosiy hayotda davlat ishiga putur yetkazgani ka- bi, san’atda ham emoqiyali anarxiya yozuvchining fikrini buzadi, asarining maqsad aniqligi va kompoziqion butunligini yo‘lda chiqaradi, deb san’atkorni aql amriga buysunishga chaqiradi, uning nazariyasi hukumat siyosatiga mos edi, chunki «aql hukm»i yukori doirada, saroyda ishlab chiqilgan edi. Maler saroy shoiri sifa- tida o‘z odalarida qirol (Genrix 1U)ning mutlaq hokimiyati va uning siyosatini madh etdi. Feodal tarqoqlikni qoralab, inson aqli va uning irodasiga ishonch «bilan qaradi. PYER KORNEL (1606— )
XVII asr Fransuz adabiyotining yirik vakili dramaturg Pyer Kornel sud chinovnigi oilasida tug‘iladi. Yosh Kornel Ruan shahrida iyezuit kolledjida o‘qiydi. So‘ngra huquqshunoslikni o‘rganib, advokat vazifasida ishladi. Kornel ijodining dastlabki etapi ( 9— ) da aristokratiya sinfining ma’naviy yemirilishi, uning vakillarining axloqiy tubanligini aks ettirgan «Melita», «Beva», «Sud galeriyasi», «Kirollik maydoni» kabi komediyalarini yaratdi. Biroq Kornel bu pyesalaridan ko‘ra bundan so‘ng yozgan yirik tragediyalari bilan shuhrat qozondi. Kornel birinchi tragediyasi «Medeya» ( ) ning syujetini antik yozuvchilar Yevripid va Senekaning Medeya haqidagi asarlaridan oldi. Yozuvchi aristokratiya tabaqasining axloqiy bo‘zuqligi qurboni bo‘lgan ayolning og‘ir taqdirini tasvirlaydi. Voqea asosida mifologii tarix yotsa xam, lekin Kornel o‘z zamonasi aristokratiyasining yaramasliklarini fosh etadi. «Komik illyuziya»da oddiy kishilardagi chin insoniy tuyg‘ular, jumladan, do‘stlik tasvirlanadi. Yosh yigit Klindor otasining mansab va boylik orttirish hakidagi maslaqatini rad etib, uyidan chiqib ketadi va boshidan ko‘p mashaqqatlarni kechiradi. Oxirida u maqtanchoq jangchi Matamor uyida xizmatkorlik qiladi. U Izabella nomli go‘zal qizni sevadi. Biroq bu sof sevgiga xo‘jayini to‘g‘anoq bo‘ladi. U Klindorni turmaga tashlaganida, gunohsiz bu yigitni Izabellaning xizmatkori oddiy qiz Liza qutqarib yuboradi. «Medeya» va «Komik illyuziya»da Kornel hukmron guruhlar tomonidan ezilgan va haqoratlangan oddiy kishilarning huquq- larini himoya qiladi. Bu asarlarda aniq ijobiy ideal bo‘lmagani uchun yozuvchi bayon etgan noroziliklar cheklangan edi. Xali u zamonasidagi o‘sib borayotgan sinfiy ziddiyatlarni yetarli ochib berolmaydi. Erksevar yozuvchilarga yaqinlashishi tufayli Kornel o‘zidagi chegaralanganlikni qisman yengadi, bu narsa uning shu vaktda ijod qilgan eng yirik asari «Sid» ( ) tragediyasida seziladi. Kornel «Sid» ( ) tragediyasi syujetiniispan bahodiri Rodrigo Dias haqidagi o‘rtaasr qahramonlik eposidan, shuningdek, Gilyen
de Kastroning«Sidning yoshligi» pyesasidan olsa ham, biroq yozuvchi bu temanio‘z zamonasiga yakinlashtirib, to‘la ma’noda mustaqil, originalasar yaratdi. «Sid» tragediyasi Franqiyadagi ijtimoiy-siyosiy voqealar bilan bog‘liq ravishda paydo bo‘ladi. yillik urush natijasida Franqiya og‘ir ahvolga tushgan, gabsburglar armiyasi yilning yozida Franqiyaning ko‘p yerlarini ishg‘ol etib, hatto Parijga yaqinlashib qolgan edi. Bu ahvoldan g‘azablangan mehnatkash omma qo‘liga qurol berilishini talab qiladi. Qurquvga tushgan hukumat uni qurollantirishga majbur bo‘ladi. Xalqning o‘z vataniga zo‘r muhabbati tufayli mamlakat halokatdan qutuladi. — yillar dehqonlar qo‘zg‘olonlarining kuchaygan davri ham edi. Feodal zodagonlar bu voqeadan o‘z manfaatlari uchun foydalanmoqchi bo‘lib, mamlakatni maydalab yuborishga urinadilar. Bu voqealarta’sirida yozuvchi g‘oyavii chuqur, gumanistik ruh bilan sug‘orilgan yirik realistik asarlar yozishga kirishdi. «Sid» tragediyasi mana shu davr mahsulidir. Boy aristokrat don Gomes graf Gormasning qizi Ximena bilan don Diyegoning o‘g‘li Rodrigo Dias bir-birini sevadi. Ota ham qizini don Sanchoga emas, balki Rodrigoga berishga moyil. Lekin shu vaqtda ikki sevishganning baxtli
sevgisiga to‘siqlik qiluvchi kutilmagan voqea yuz beradi. Kirol don Diyegoni o‘z o‘g‘liga murabbiy sifatida xizmatga chaqiradi. Bu xizmatdaya umidvor bo‘lgan graf Gormas qirolga o‘zining bir vaqtlari ko‘rsatgan xizmatlarini uno‘tganligini aytib, uni ayblashga jur’at etadi. Ikki feodal o‘rtasidagi tortishuv shundan kelib chiqadi. Don Gomes Rodrigoning otasini haqorat qiladi. Keksa don Diyegoning undan o‘ch olishga qurbi yetmay, qasos olishni o‘g‘li Rodrigoga topshiradi. Rodrigo uchun bu topshiriq juda og‘ir. Agar grafdan qasos olsa, u taqdirda sevgilisidan ajraladi, agar o‘ch olmasa, o‘z oilasi haqorat ostida qoladi. Rodrigo qizning otasi graf Gormasni duelga chaqirib, uni halok etadi. Bu fojiali voqeadan so‘ng Ximena qirol huzuriga borib, otasining qotilini jazolashni so‘raydi. Ularning har ikkalasi urug‘ urf-odatlariga amal qilib, ota oldidagi burchini bajarmoqchi bo‘lsalar ham, lekin ko‘ngil amriga ham itoat qiladilar. Aristokratik burch bilan yoshlik tuyg‘usi o‘rtasida ma’naviy azob chekadilar. Shu vaqtda Rodrigo mamlakatga bosib kelgan mavrlarga qarshi xalq kungilli otryadlari bilan birga jang qilib, ularni tor-mor etadi. Xalq yosh qahramonni sharaflaydi. Dushman tomon ham Rodrigoning botirligiga qoyil qolib, uni «sid», ya’ni janob deb ataydi. Ximena xalq va davlat oldida o‘zining grajdanlik burchini a’lo darajada bajargan qahramon Rodrigoni jazolashni talab qiladi. Biroq qirol davlatni dushman xavfidan saqlab qolgan kishini jazolashga botinolmaydi. Shundan so‘ng qiz Rodrigoni o‘ldirgan kishiga turmushga chiqishini ma’lum qiladi. Qirol jangda kim g‘olib chiqsa, qiz o‘shaniqi bo‘ladi, deydi. Bu shart Ximenada goh dadillik tug‘diradi, ya’ni u sevgani umidi bilan yashaydi, goh qasos olish fikri bilan azob chekadi. Tragediyaning oxiri yaxshilik bilan tugaydi, qizning talabgori don Sancho duelda yengiladi. Qirol maslaxati bilan g‘alaba qilgan Rodrigo Ximena bilan topishadi. XVII asrning birinchi yarmida— Fransiyada feodal o‘zboshimchaliklarini tugatish, yagona milliy davlat — absolyutizmni mustaqkamlash uchun kurash avj olgan bir vaqtda Kornel o‘z ijodida eski feodal tartiblarining yemirilishi muqarrarligi va mar- kazlashgan kuchli davlat barpo etish zarurligini aks ettiradi. Jumladan, «Sid» tragediyasida qonga qon degan eski urf-odat o‘rniga vatan oldidagi grajdanlik burchini bajarishni asosiy vazifa qilib qo‘yadi. Xalq qahramoni Rodrigo «oddiykishilarning umidi va tayanchi» sifatida o‘z vatanini dushman hujumidan saqlab qoladi. Uning qahramonligini hammadan oldin tan olgan va unga yuqori baho bergan kuch — bu xalqdir. Asarning xalqchilligi Kornelning mehnatkash ommaga ishonchi va unga xayrixohlik bilan qarashidan kelib chiqadi. Kornel tragediyada absolyut hokimiyatga qarshi feodal oppozitsiyasi kayfiyatlarini mag‘rur graf Gormas obrazida beradi. Uning: «Men halok bo‘lsam, butun davlat halok bo‘ladi»,— degan so‘zini yozuvchi qattiq qoralaydi, chunki Gormas o‘z manfaatini davlat, xalq manfaatidan yukori qo‘yadi. Kornel qirollik hokimiyatining barqaror emasligini ham katta jasorat bilan ta’kidlaydi. Monarx dushman guruhlar o‘rtasida ehtiyotkorlik bilan ishtutadi, xalq fikri bilan hisoblashadi, isyonkor feodal-zodagonlarga qattiq tegmaslikka-intiladi, ko‘p masalalarda ikkilanadi ham. Muhimi shundaki, Kornel qirolni benuqson qilib tasvirla- maydi. Mana shu narsalar yozuvchiga hujum qilish uchun katta bahona bo‘ladi. Bunday jasorat tragediyaning badiiy tuzilishida ham ko‘- rinadi. Kornel klassitsizmning uch birlik qonunini ham buzadi. Masalan, fojiali voqeadan so‘ng Rodrigo qiz bilan saroyda emas, balki qizning uyida uchrashadi. A. S. Pushkin yozuvchi «Sid» tra- gediyasida dadillik bilan vakt birligiga ham rioya etmaganini ko‘rsatib o‘tgan edi. Sahnada katta muvaffaqiyat qozongan «Sid» tragediyasi hakida ko‘p o‘tmay jiddiy munozaralar boshlanib ketadi. Asarda karama-qarshiliklar uchrab turishiga karamay, yozuvchining erkinlik va demokratii g‘oyalarni dadillik bilan himoya qilishi, feodal urf-odatlarni tanqid etishi hukmron doiralar, xususan feodal guruhlarni tashvishga soladi. Aristokratik ada- biy oqim vakillari — pretsioz dramaturglari (Mere va Skyuderi) Kornelga qattiq hujum qiladilar. Rishelye ham asarning mavjud tuzum zamiriga putur yetkazishini hisobga olib, yozuvchiga tazyiq o‘tkazadi va Korneldan o‘z pozitsiyasini tubdan o‘zgartishni talab qiladi. «Sid» tragediyasining tankidchilari, yozuvchini klassitsizm qoidalarini buzishda ayblasalar ham, lekin ularning bu fikrlari ostida aniq siyosiy mulohazalar yotar edi. XVII asrning 30- yillaridagi absolyut hokimiyat va feodal tartiblariga qarshi keng xalq ommasining harakati (jumladan, 9 yildagi «Yalangoyoqlar» qo‘zg‘oloni) kuchayib borayotgan sharoitda bunday realistik va gumanistik asarlarning paydo bulishi davlat uchun xavfli edi. Xukumron doiralar yozuvchidagi erkinlikni ma’lum darajada bug‘ishga erishadilar. Kornel bundan so‘ng yozgan asarlarida klassitsizm qonun-qoidalariga rioya kiladi. «Sid» dagi kabi keng demokratii va xalqchillik ruhi bilan sug‘orilgan badiiy yuksak asarlar yaratolmaydi. «Goratsiy» Kornel «Goratsiy» ( 9) tragediyasi syujetitragediyasi uchun materialni Rim tarixchisi Tit Liviyning birinchi kitobida bayon etilgan qadimgi grek davlatining tashkil topishi haqidagi afsonadan oladi. Bir-biriga qo‘shni va qon-qardoshlik aloqalari bilan bog‘langan ikki shaxar — Rim hamda Alba-Longa o‘rtasida, ulardan qaysi biri yetakchilik rolini o‘ynashi lozimligi masalasida kelishmovchilik kelib chiqadi va u ikki shahar vakillari o‘rtasidagi olishuv hal qilsin, degan karorga kelinadi. Bu kurash rimliklardan chol Publiy Goratsiyning uch egizak o‘g‘li Goratsiylar, Alba-Longa tomonidan uchta egizak Kuriatsiylar zimmasiga tushadi. Goratsiylardan biri Kuriatsiylarning singlisi Sabinaga uylangan. Publiy Goratsiyning qizi Kamilla Kuriatsiylardan biriga unashtirilgan. Sabina yuz berayotgan mushkul vokealardan tashvishlanadi. Xar ikki tomonning yengilishi xam Sabina uchun juda og‘ir, chunki bir shaharda tug‘ishganlari bor, ikkinchi shaxarda esa sevgan eri bilan yashaydi. Kamilla ham Rim g‘alaba qilsa, sevgani, Alba yengsa, akalari halok bo‘lishini o‘ylab, qattik kayg‘uradi. Xar ikkala ayolda ham muxabbat, sadoqat kuchli, lekin ular vatanparvarlik burchlarini sevgiga qurbon qilmaydilar. Nixoyat, Goratsiylar bilan Kuriatsiylar o‘rtasida jang boshlanadi- Bu urush sahnada emas, sahana orqasida bo‘lib, uning borishi tomoshabinga ma’lum qilib turiladi. Uchala Kuriatsiy yaralangan, ikki Goratsiy o‘lgan, kichik Goratsiy dushman oldiga tushib qochib borayotgani xaqida xabar keladi. Chol Goratsiy o‘lgan o‘g‘illari uchun qayg‘urmaydi, balki dushmandan qo‘rqib qochayotgan
o‘g‘lini o‘ylaydi va uni nafratlaydi. Uning qochib qutulganidan ko‘ra qahramonona halok blishini ma’qul ko‘radi. Biroq, Goratsiyning qochish va qurquv alomati emas, balki harbiy nayrang ekani ma’lum bo‘ladi. U dastlab son jihatidan ustun dushmandan qochadi va orqasidan kuvib borayotgan Kuriatsiylar bilan birma-bir jang qilib, ularning uchalasini ham yengib, Rimga g‘alaba keltiradi. Goratsiy katta tantana bilan jang maydonidan qaytgan vaktida singlisi Kamillaga duch keladi. U sevgani Kuriatsiyning halok bo‘lganini bilib, dod-faryod ko‘taradi. Goratsiy bu holdan qattiq g‘azablanadi. Axir, u mamlakatga g‘alaba keltirsa-yu, singlisi dushman uchun qayg‘ursa! U akalarini va vatanini unutgan Kamillani la’natlaydi. «Nourin muhabbating bilan sevganing oldiga jo‘na», deb uni qilichi bilan chopib o‘ldiradi. Shu tarifa Goratsiy kahramon yigitdan jinoyatchi kotilga aylanadi. Biroq qirol Goratsiyning qahramonligini hisobga olib, uning gunohini kechadi. «Goratsiy» tragediyasida Kornel davlat va jamiyat ishi uchun kurash mavzusini birinchi o‘ringa qo‘yadi. Yozuvchi chol Goratsiy obrazida davlat tuzumini yoqlash uchun har qanday shaxsiy qurbondan qaytmaydigan olijanob kishini tasvirlaydi va bu bilan u mam- lakatning tarqoqligi uchun kurashayotgan isyonkor feodal zodagonlarni qoralaydi. Agar «Sid»da davlat ishi ham qirol, ham xalq- ning aralashuvi bilan olib borilsa, «Goratsiy» da hamma narsa mutlaq hokimning hukmiga bo‘ysundiriladi. Asar mazmunining mavhumligi, har ikki shahar o‘rtasida jiddiy qonflikt yo‘qligi, kuchli tomonning zaif tomonni o‘ziga itoat ettirishga urinishi kabi hollar asarning gumanistik mazmuni va vatanparvarlik ruhiga putur yetkazmay qolmaydi. Lekin asardagi monarx sha’niga tegadigan voqea va realistik momentlar muholiflarning yana Kornelni tanqid qilib chiqishlariga sabab bo‘ladi. Yozuvchining bundan keyingi asarlarida klassitsizm prinsiplari yana kuchayadi, u shaxsan absolyut hokimiyatga ko‘r-ko‘rona itoat ettirish bilan qarama-qarshiliklardan qutulish yo‘lini izlaydi. Endi samimiy insoniy his-tuyg‘ular tasviri o‘rnini sovuq quruq muhokamalar egallaydi. Qaxramonlar jonli individlar emas, balki mavhum g‘oyalarni tashuvchi shaxslardir. Kornelning «Sinna yoki Avgust marhamati» ( 9) tragediyasining syujetini Kornel qadimgi Rimboshka asarlaritarixidan oladi. Asarning bosh qahramoni qonli kurashlar natijasida Rimni o‘ziga qaratib, hukmron bo‘lganAvgustdir. Emiliya otasining qotili Avgustni ko‘olmaydi va, qanday bo‘lmasin, undan qasos olishni o‘ylaydi. Bu ishga o‘zini sevadigan yigit Sinnani undaydi. Sinna bilan Emiliyaning muhabbatini ko‘ralmagan Maksim uyushtirilayotgan fitna haqida Avgustni ogohlantiradi. Avgust Sinnani qamoqqa oladi. Lekin o‘ziga yaqin turgan kishilar fitna kutarmoqchi bo‘lganidan attiq azob chekadi. Nixoyat, Avgust qalbida rahmdillik hissi tug‘iladi. Sinnani xuzuriga chaqirib osoyishtalik bilan uning xatolarini ko‘rsatadi va gunohlarini kechirib, ularni bo‘shatib yuboradi. Kornel bu siyosiy tragediyasida ham mustaqkam davlat hokimiyati tarafdori sifatida chiqadi. O‘zaro diniy urushlar va aristokratlar fitnasi kuchayib ketgan, butun og‘irlik omma ustiga tushayotgan vaqtda oddiy xalq ham «tartibsizlik ichida tartib vakili» bo‘lgan yagona markazlashgan hokimiyatni himoya qilar edi. Sinna va Maksim obrazlarida yozuvchi xalq noroziligidan o‘z manfaati uchun foydalanishga intilgan feodal oppozitsiyasining vakillarini qoralaydi. Shuniig uchun yozuvchi pyesani monarxning tantanasini tasvirlash bilan tugatadi. Download 0.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|