Mavzu: Yorug'likning sochilishida Reley sochilishini o'rganish

2.3-rasm. Yorug’lik intensivligini hisoblash chizmasi
X-o’qi bo’yicha tushayotgan tabiiy yorug’likni ikkita qutblangan yorug’likdan iborat deb hisoblaymiz. 1-elektr vektori z-o’qi bo’yicha tebranayapti, uning qutblanish tekisligi х у tek isliklar. 2-elektr vektori у o’qi bo’yicha tebranayapti x z tekislikda qutblangan birinchi holda gaz izotrop molekulali bo’lganligi uchun dipol z o’qiga parallel, shu sababli =90⁰ teng (2.3-rasm). Shuning uchun ham sochilgan yorug’likning intensivligi sin 90⁰=1
(2.2)
2- holatda bo’ladi.
Tushayotgan yorug’lik у o’qi bo’ylab tebranyapti, dipol ham у-o’qi bo’yicha hosil bo’layapti. Buning tebranishi х у - tekislikda yotgan bo’lib bundan sochilgan yorug’lik ham shu tekislikda tebranadi.

(2.3)
- burchak kuzatish yo’nalishi bilan tarqalish yo’nalishi orasidagi burchak deb hisobladi, shuning uchun ham formulada 16 o’rniga 8 yozildi. 1-holda sochilgan yorug’likning elektr vektori kuzatish tekisligiga perpendikulyar, ikkinchi holda esa kuzatish tekisligida yotadi. Endi umumiy sochilishni topish uchun (2.2) bilan (2.3) ni qo’shib olamiz.
(2.4
- ni Lorens - formulasidan topsak.
(2.5)
Agar gaz juda siyrak deyilsa,
(2.6)
Bu siyraklashgan gazlarda sochilgan yorug’lik intensivligi.


Releyning ikkinchi qonuni
2-holda. Oldinga va orqaga 180⁰- burchak ostida sochilgan yorug’lik intensivliklari teng bo’ladi.

Bunga yorug’lik indikatrisasi deyiladi.
3-holda. Izotrop muhitga qutblangan yorug’lik tushsa, 90⁰ burchak ostida sochilgan yorug’lik to’liq qutblangan bo’ladi. Bu Releyning 3-chi qonuni deb yuritiladi.
Tabiiy yorug’lik tushganda sochilgan yorug’lik qisman qutblangan, uning qutblanish darajasi I_II=I_xy , I_=I_Z deb olamiz. X o’qqa perpendikulyar, Z ga parallel. Shunday qilib qutblangan yorug’lik tushganda bo’ladi, agar sochilish burchagi 90⁰ ga teng bo’lsa. Ammo tajriba ko’rsatadiki bu hamma vaqt ham nolga teng emas. Buning sababi gaz molekulalari hamma vaqt ham izotrop emas anizotropdir. Agar muhitga qutblangan yorug‘lik tushsa intervalda, tabiiy yorug‘lik tushsa intervalda o‘zgaradi.
U quyidagicha: muhit molekulalarining issiqlik harakati statistik harakterda bo‘lgani tufayli muhitda zichlik fluktuatsiyalari paydo bo‘ladi, bu fluktuatsiyalar ayniqsa kritik nuqta sohasida katta bo‘ladi. Zichlikning  fluktuatsiyasi sindirish ko‘rsatkichining n fluktuatsiyasiga yoki dielektrik singdiruvchanlikning fluktuatsiyasiga sabab bo‘ladi, bu esa aslida optik bir jinslimaslikdan iborat. Kritik nuqtadan uzoqda fluktuatsiyalar kritik nuqta sohasidagidek uncha katta bo‘lmasada har qalay bo‘ladi va toza moddada yorug‘lik o‘sha fluktuatsiyalar tufayli sochiladi (Fluktuatsiya deb kattaliklarni о‘rtacha qiymatlaridan chetlanishiga aytiladi).
Qattiq jismning issiqlik sig'imini hisoblashda (Debay) issiqlik-harakatining energiyasini bu jismning 3N ta elastik normal tebranishlarining (to'lqinlarining) energiyasi deb qarash mumkin. Bu elastik to'lqinlar (Debay to'lqinlari) va zichlikning adiabatik fluktatsiyalari yoyiladigan Furye komponentalari ayni bir to'lqinlardir (L. I. Mandelshtam). Bu nuqtai nazardan qaraganda, zichlikning adiabatik fluktuatsiyalari tufayli sochilgan yorug'lik elastik issiqlik to'lqinlarida difraksiyalangan yorug'likdir.



2.4-rasm.Sochilgan yorug’lik

ko'rinishda yozish mumkin, bu yerda α — Mandelshtam -— Brillyuen komponentasining siljishi. Bu formulani Mandelshtam bilan Brillyuen bir-birlaridan mustaqil ravishda topganlar va shuning uchun u Mandelshtam — Brillyuen formulasi deb ataladi.

Yorug'likning yuguruvchi to'lqindagi difraksiyasini tekshirishda (2.6) munosabatni keltirib chiqarish mumkin. ±u tezliklar bilan yuguruvchi to'lqinlardan ko'zgusymon qaytgan yorug'lik в burchak bilan belgilanadigan yo'nalishda keladi. Doppler effektini e'tiborga olib, Mandelshtam — Brillyuenning (2.6) formulasini tushunish mumkin.