Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar 1-topshiriq

2-topshiriq. Venn diagrammasidan foydalanib, reja turlarini solishtiring. 
 
 
3-topshiriq. “Tushunchalar asosida matn tuzish” metodi bo‘yicha matn tuzish 
“O‘rta Osiyoning buyuk siymolari” mavzusi bo‘yicha quyida berilgan tayanch
so‘z va birikmalardan foydalanib mustaqil tarzda mikromatnlar tuzing. 
1) Xorazm, Bog’dod akademiyasi, rasadxona, o‘nlik tizim, to‘rt amal, 
algoritm, algebra; 
2) Samarqand, sakkizta asar, «Samoviy jismlarning harakati va yulduzlar 
ilmi», astronomiyadan qo‘llanma;
3) Forob, Damashq, Misr, 160 dan ortiq asar; 

---

4) Kat shahri, Ma’mun akademiyasi, xorijiy tillar, 200 ga yaqin ilmiy asar, 
globus, «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar», «Hindiston», G’azna; 
5) Sayram, Yassi, 23 yosh, «Hikmatlar». 
4- topshiriq.
Nima uchun barglar kuzda rangni o‘zgartiradi? 
 
 
Barglar yashil rangda paydo bo‘lganda, ular xlorofilning ko‘pligi bilan 
bog’liq. Faol bargda juda ko‘p xlorofil bor, bu yashil niqoblar boshqa pigment 
ranglariga ega. Nur xlorofil ishlab chiqarishni tartibga soladi, shuning uchun kuz 
kunlari kun sayin kamayib boradi, kamroq xlorofil ishlab chiqariladi. Xlorofilning 
parchalanish tezligi barqaror bo‘lib qoladi, shuning uchun yashil rang barglardan 
pasayadi. Shu bilan birga, shakar konsentratsiyasining kuchayishi antosiyanin 
pigmentlarini ishlab chiqarishning oshishiga olib keladi. Avvalo antosiyaninlarni o‘z 
ichiga olgan yaproqlar qizil rangga ega bo‘ladi. Karotenoidlar - ayrim barglarda 
topilgan pigmentlarning yana bir turidir. Karotenoid ishlab chiqarish nurga bog’liq 
emas, shuning uchun qisqartirilgan kunlar kamaymaydi. Karotenoidlar to‘q sariq, 
sariq yoki qizil bo‘lishi mumkin, lekin barglardagi bu pigmentlarning ko‘pchiligi 
sariq rangga ega. Ham antosiyaninlar, ham karotenoidlar yaxshi miqdorda barglari 
to‘q sariq rangda paydo bo‘ladi. Karotenoidlar bilan barglar, ammo ozgina 
antosiyanin sariq rangda ko‘rinadi. Ushbu pigmentlar yo‘q bo‘lganda, boshqa 
o‘simlik kimyoviylari barg rangini ham ta’sir qilishi mumkin. Masalan, ba’zi eman 
barglari jigarrang rang uchun mas’ul bo‘lgan taninlar kiradi. Harorat, 
barglardagi 
kimyoviy reaksiyalar darajasiga
 ta’sir qiladi, shuning uchun barglar 
rangida ishtirok etadi. Biroq, asosan, еngil ranglar yig’ilib ketadigan ranglar uchun 

---

javob beradi. Quyoshli kuz kunlari eng yorqin ranglar uchun kerak, chunki 
antosiyaninlar nur talab qiladi. Bulutli kunlar ko‘proq sariq va jigarrang bo‘ladi. 
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar. 
1. Matnni o‘qing va unga sodda reja tuzing. 
2. Reja asosida matn mazmunini gapirib bering. 
 
5- topshiriq. “Pochta tarixi” matnidan foydalanib BBB jadvalini to‘ldiring. 
 
Nazorat savollari 
 
 
1. Insho rejasini tuzish qanday amalga oshiriladi? 
2. Sodda reja qanday bo‘ladi? 
3.  Murakkab reja qanday tuziladi?  
Bilaman
 
Bilishni xohlayman 
Bilib oldim