Mavzu: Zamonaviy operatsion tizimlar ilovalari. Operatsion tizimlarda virtual xotira tushunchasi

Foydalanuvchi interfeysi. OS tomonidan beriladigan interfeys 
turli toifa odamlarga EXM bilan muloqatni o`ng`ay qilishga qaratilgan. 
Foydalanuvchi uchun buyruqlar tili mavjud bo`lib, uning eng soddasi 
menyudir. Murakkab tizimlarda OS muloqatning bir necha turi bo`lishi 
mumkin. Mutaxassis bo`lmagan foydalanuvchilarga EHMda ishlash 
uchun soda buyruqlar tili yaratilgan. Mutaxassis programma 
tuzuvchilar uchun masalalarni boshqarish tili deb nomlanuvchi kuchli 
va murakkab til mavjud. Bulardan tashqari operatorlar uchun maxsus 
tillar mavjud bo`lib, ular bu orqali masalalar bajarilishini to`xtatish, 
holatini aniqlashi va tashqi tasirlarni boshqarishlari mumkin. OS va 
foydalanuvchi interfeysini qo`llash uchun OS standart servis 
programmalariga ega bo`lishi kerak. Masalan, SHEXM da 

---

klaviaturadan o`qish, ma`lumotlarni ekranga chiqarish programmalari, 
murakkab EXMlarda masofadagi terminal ishini taminlash, chop qilish 
qurilmasini boshqarish, lokal tarmoq va EXM lar o`rtasidagi 
bog`lanishni taminlash programmalari.

---

Operatsion qamrov. OS eng muxim vazifalardan biri 
foydalanuvchilar masalalarning operatsion qamrovini taminlashdir. Bu 
taminlash bir qancha servis programmalardan iborat bo`lib, ular 
topshiriq (masalani) yechish jarayonida foydalaniladi va foydalanuvchi 
talabiga muofiq mashina resurslarini ajratish va boshqarishni 
taminlaydi. OS tomonidan ko`rsatiladigan xizmat sifatida o`qish-
yozish funsiyasini ko`raylik. SO`M uchun tuzilgan programmada 
o`qish-yozish uchun (bir baytni) takrorlovchi jarayonni tashkil qilish 
kerak edi (RD yoki WD). Xatolarni aniqlash va bartaraf qilish 
foydalanuvchi (programma tizuvchi) zimmasiga yuklatilgan edi. 
O`qish-yozishni 
OS 
tomonidan 
bajarilish 
masalani 
keskin 
osonlashtiradi. Bunda standart programmaga kerakli qurilma 
identifikatori va parametrlarini berish yetarli hisoblanadi. Bu turdagi 
standart servis programmalar mashinaning kengaytmasi sifatida 
qaralishi mumkin. Har bir OS ko`p sondagi servis programmalarga ega 
bo`lib, ular kengaytirilgan mashinana tashkil qiladi va foydalanuvchi
programmasi ishlash paytida ishlatiladi. Foydalanuvchi programma 
tuzayotganda OS ning asosiy apparat kengaytmasi darajasigacha bilish 
shart bo`lmaydi. Ayrim hollarda kengaytirilgan mashina virtul mashina 
deyiladi, biroq bu termin boshqa ma`noda ham ishlatilishi mumkin. 
Multiprogramma rejimli OS da foydalanuvchi progrmmasi talabi 
bo`yicha EHM resurslarini taqsimlaydigan standart xizmatchi 
programmalar mavjud. Ular foydalanadigan programma uchun 
operativ xotirani va markaziy protsessorni oldindan aniqlangan 
strategiya bo`yicha topshiriqlar o`rtasida taqsimlaydi. Ayrima 

---

tizimlarda foydalanuvchilar programmalari OS funksiyalarini bevosita 
chiqarishi mumkin. Bu holda OS hujjatlarida standart servis
programmalar va berilganlar sohalari real adreslarda beriladi. Masalan, 
o`qish-yozish programmalari xotiraning 238 adresida joylashganaligini 
bilgan holda foydalanuvchi JSUB 238 buyrug`i orqali bu 
programmalariga murojaat qilishi mumkin. Lekin bu usulning 
xatoliklarga olib kelish ehtimoli katta va u OS himoyalarini cheklab 
o`tadi.
Nisbatan takomillashgan OS da OS funksiyalariga murojaat maxsus 
mashina buyruqlari-supervizorni chiqarish (SVC-Super Visor Call) 
orqali amalga oshiriladi. Bu buyruqni bajarilishi uzilishni chaqiradi va 
natijada boshqaruv standart servis programmaga uzatiladi. SVC bilan 
birga beriladigan kod OS so`rov turini (funksiyani) aniqlaydi. Uzilish 
chaqirilganda markaziy protsessor foydalanuvchi rejimidan supervizor 
rejimiga o`tadi. Bu holatda OS buyruqlaridan va vositalaridan 
foydalaniladi. OS ko`p tashkil qiluvchilari shu rejimda ishlaydi. 
Foydalanuvchi rejimida OS funksiyalari, markaziy protsessorning 
himoya bayroqlari o`zgartirishi yoki boshqa rejimiga o`tkazishi 
mumkin emas.