Mavzu: zamonaviy valeybolda sakrovchilarning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida

Kurs ishining maqsadi: Zamonaviy valeybolda sakrovchilarning ahamiyatini 
o‟rganish va tahlil qilish. 
Kurs ishining ob’ekti: Sport, kuzatish uchun: shug„ullanuvchilar, o„quvchi 
yoshlar . 
Kurs ishining predmeti:Voleybol sport turi haqida adabiyotlar. 
 Kurs ishining vazifalari: 

Zamonaviy valeybolda sakrovchilarning ahamiyatini ochib berish. 

Voleybol sport turida olib boriladigan ishlar va ularning mazmun 
mohiyatini o‟rganish. 
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: kirish, 2 bob, 4 ta reja, xulosa va 
adabiyotlar ro„yxatidan iborat. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

4 
I.BOB. Zamonaviy valeybolda sakrovchilarning ahamiyati. 
1.1. "Saklash" tushunchasining umumiy tavsifi . 
"Sakrash" 
atamasi 
deyarli 
barcha 
ixtisoslikdagi 
murabbiylar 
va 
sportchilarning adabiyotida va amaliy ishlarida qabul qilingan. 
Sport va maxsus tadqiqotlarning tarixiy rivojlanishi jarayonida bu 
tushunchaning semantik mazmuni ishlab chiqildi va takomillashtirildi. Sakrash 
masalalari bilan shug'ullanadigan birinchi mahalliy mualliflar (B.A. Kotov - 1917, 
A. Lyubimov - 1927) kontseptsiyaning mohiyatini ochib bermaydi. Ular sakrash 
qobiliyatini tabiiy fazilatlarga bog'lashdi. Birinchi marta (ehtimol) sakrash 
qobiliyatining semantik mazmunini ochishga urinish V.S. Klimenko 1939 гbuni 
kuch va itarish paytida barcha sa'y-harakatlarni to'g'ri muvofiqlashtirish 
kombinatsiyasi deb ta'riflagan. Keyinchalik sakrash qobiliyati sportchining tez va 
kuchli surish qobiliyati sifatida ta'riflandi (masalan, L.S. Xomenkov,. 1965 г). 
Shu bilan birga, masalan, R.V. Jordochko va V.D. Polishchukning fikricha, 
sakrash qobiliyati - bu jumperning tananing massa markazining ma'lum bir 
balandlikka ko'tarilishini ta'minlaydigan tezlikda itarish qobiliyatidir. Yu.V. 
Verxoshanskiy sportchining sakrash qobiliyati orqali "o'z tanasining umumiy 
og'irlik markazini eng yuqori balandlikka tashlash" qobiliyatini itarish orqali 
tushunadi. Va, G.I.Kovalchukning fikriga ko'ra, sakrash qobiliyati - bu harakat 
faolligining murakkab sifati bo'lib, u harakatning optimal diapazonini saqlab 
turganda mushaklar qisqarishining kuchi va tezligi kombinatsiyasiga asoslanadi. 
Va bu erda zamonaviy adabiyotda ular moyil bo'lgan ta'rif. Sakrash qobiliyati - 
vertikal va gorizontal masofalarni engib o'tishda mushaklar va irodaviy 
harakatlarni minimal vaqt ichida maksimal darajada oshirish qobiliyati. 
Hech qanday vosita sifatini boshqalardan ajratib bo'lmaydi. Masalan, og'ir 
atletikachi uchun rekord og'irlikni ko'tarish uchun hatto mushak kuchining sezilarli 
darajada rivojlanishi etarli emas. Siz kuch-qudrat fazilatlarining katta salohiyatiga 
ega 
bo'lishingiz 
mumkin, 
ammo 
ular 
faqat 
harakatchanlik, 
aniqlik, 
moslashuvchanlik va hokazolarni rivojlantirishning zarur darajasiga ega bo'lsangiz, 

---

5 
amalga oshiriladi, ya'ni. Jismoniy fazilatlarni muvofiqlashtiruvchi xususiyatlarni 
mos ravishda rivojlantirmasdan to'liq amalga oshirib bo'lmaydi. 
Sakrash qobiliyatining muhim tarkibiy qismlari mushaklar qisqarishining 
kuchi va tezligidir . Ma'lumki, sakrash harakati amortizatsiya bosqichiga va faol 
itarish bosqichiga ega. Amortizatsiya bilan og'irlik markazi pastga tushadi - 
tayanchga, mushaklarning ishi yomonlashadi. Faol itarish vaqtida tananing 
umumiy og'irlik markazi tayanchdan uzoqlashadi va ishning tabiati engish uchun 
o'zgaradi. Shu bilan birga, nafaqat harakatlar kuchi va tezligining oqilona o'zaro 
bog'liqligi, balki tayyorgarlik harakatlarida ham, texnologiyaning etakchi bo'g'inida 
ham ularning kombinatsiyasining aniq momentini aniqlash ham hal qiluvchi 
ahamiyatga ega. Shunday qilib, sakrash qobiliyatining keyingi muhim komponenti 
- bu harakatlar ritmi . 
Sakrashning namoyon bo'lishi uchun portlash kuchi hal qiluvchi ahamiyatga 
ega . Uni amalga oshirishda faol mushaklarning motor neyronlarining 
impulslarining tabiati muhim rol o'ynaydi - oqim boshlanishidagi impulslarning 
chastotasi va turli motorli neyronlarning impulslarini sinxronlashtirish. Ikkinchisi, 
ayniqsa, stressning rivojlanish tezligiga ta'sir qiladi, ya'ni. kuch gradientining 
kattaligi bilan. 
Sakrashda surishni bajarishda (0,1-0,14 sekund ichida) imkon qadar qisqa 
vaqt ichida ishlab chiqilgan kuch miqdori juda katta bo'lishi kerak. Bu faqat 
ularning portlovchi tabiati bilan mumkin. 
Tezlik va kuch o'rtasidagi bog'liqlik harakatlar kuchida namoyon bo'ladi. Qisqa va 
kuchli itarish uchun mushaklarning lahzali qisqarishi ularning kuchli kuchlanishi 
bilan namoyon bo'lishi kerak, bu ixtiyoriy sa'y-harakatlarning kuchli 
konsentratsiyasini talab qiladi. Shuning uchun, portlovchi kuch - bu akrobatik 
jumpers kabi jumperlarning eng kam vaqt ichida eng katta kattaligini ta'sir qilish 
qobiliyati. 
Harakatlarning tezligi sakrash qobiliyatining navbatdagi komponenti sifatida 
nerv markazlarining yuqori funktsional labilligi bilan ta'minlanadi va shunga mos 
ravishda qo'zg'alish va inhibisyonning tez o'zgarishi va natijada mushaklarning 

---

6 
qisqarishi va bo'shashishi bilan birga keladi. Bundan tashqari, sinergist va 
antagonist mushaklar faoliyatini muvofiqlashtirish, muayyan bo'g'inning antagonist 
mushaklari faoliyatini cheklashda faollashtirilgan sinergist mushaklarni to'g'ri 
tanlash katta ahamiyatga ega. 
Muayyan darajadagi sakrash qobiliyatining namoyon bo'lishi uchun 
harakatning yuqori tezligida qo'llaniladigan harakatlarning aniqligi katta 
ahamiyatga ega. Bu yozishmalar turli harakatlarda bir xil bo'lmagan harakatlar 
ritmini ta'minlaydi. Shunday qilib, sakrashdagi ritm ma'lum bir vosita harakatining 
har bir individual bosqichi bilan belgilanadi: yugurish ritmi, yugurish 
qadamlarining barqarorligini va itarish joyiga urishning aniqligini ta'minlaydi, 
surish ritmidan sezilarli darajada farq qiladi. Sakrashning har qanday bosqichida 
ritmning buzilishi vosita harakatlarining samarasizligiga olib keladi. 
Umumiy sakrash qobiliyati bor, ular sakrashni (yuqoriga, uzunligi bo'yicha) 
bajarish qobiliyati va maxsus sakrash qobiliyati - yuqori itarish tezligini 
rivojlantirish qobiliyati deb tushuniladi. Sakrash qobiliyatini tarbiyalashning asosiy 
bo'g'ini uchish va itarishning kombinatsiyasi deb hisoblanishi kerak. 
Inson bolalikdan o‟z yo‟nalishidagi harakat malakalarini ongsiz va ongli tarzda 
bajaradi. Natijada shu harakatlar ma`lum jismoniy sifatlar (kuch, tezkorlik, 
chaqqonlik, chidamkorlik, egiluvchanlik) tusida rivojlana boradi. Sekin-asta 
hayotiy zarur harakat malakalari (yurish, yugurish, sakrash, to‟xtash, osilish va h.) 
sayqal topadi.Mutaxassislarning fikricha asosan shu jismoniy sifatlar va hayotiy 
zarur harakat malakalari harakatli o‟yinlar yordamida yanada samaraliroq 
rivojlanishi isbotlab berilgan.Oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida, turli 
bosqichdagi ta`lim maskanlarida ushbu muammoga har doim ham rejali va ilmiy 
jihatdan yondashilmaydi.Jismoniy mashqlarni to‟g‟ri qo‟llash, ularni bolalar 
qanday o‟zlashtirayotganligini nazorat qilib borish shu bolalardagi jismoniy 
sifatlarni, uning qaddi-qomati, jismoniy va funktsional taraqqiyoti to‟g‟ri 
yo‟nalishda tarbiyalanib borishiga imkon yaratadi. Ma`lumki, insonning jismoniy 
sifatlari uning tug‟ilishidan boshlab shakllana boradi. Lekin, uning bolaligida shu 
sifatlar qanday darajada shakllanishi, oddiy yoki murakkab harakatlarni 

---

7 
o‟zlashtirib olishi nafaqat uni o‟sib yashab kelayotgan muhitiga bog‟liq, balki 
bolaning muayyan sifatini qanday vositalar yordamida rivojlantirishi bilan ham 
belgilanadi. Shu bilan bir qatorda harakatning turi, yo‟nalishi va qanday maqsadga 
qaratilganligiga (kasb, ro‟zgor ishi, sport, harbiy faoliyat va h.) qarab, har bir 
jismoniy sifatni shu harakat ijrosidaga o‟rni turlicha bo‟ladi. Shunday bo‟lsada, 
turli kasb faoliyatlarida yoki sport turlarida shu jismoniy sifatlarning integral 
ahamiyati o‟ziga xos ulushga ega bo‟ladi. Ammo qanday bo‟lmasin, ko‟pgina 
tadqiqotchilarning fikricha, barcha harakat faoliyatida ayrim jismoniy sifatlarning 
ustivorliga darhol ko‟zga tashlanadi .Zamonaviy sport amaliyotida yuqori 
natijalarga erishish sportchining uzoq muddat davomida yuqori sifatli va samarali 
ish qobiliyatini saqlay olish imkoniyati bilan bog‟liqdir. Turli sport turlari bo‟yicha 
o‟tkaziladigan musobaqalar muddati xalqaro musobaqalar qoidalari bilan 
belgilanadi. Shu musobaqalar muddatida qaysi sportchi o‟z ish qobiliyati sifati va 
samaradorligi jihatidan qanchalik uzoq vaqt saqlay olsa yoki uni oshira olish 
«kuchi»ga ega bo‟lsa, unga muvaffaqqiyat shunchalik kulib boqishi muqarrar. 
Boshqacha qilib aytganda ish qobiliyatining sifat va samaradorlik darajasini ko‟p 
yoki kam vaqt davomida saqlanishi tezlik sifatlarining turlari (sakrovchanlik, 
tezlik-kuch, tezkor sakrash, «texnik-taktik sakrovchanlik» va hokazo) qanchalik 
rivojlanganligi bilan belgilanadi .Ma`lumki, ish qobiliyati haqida gap ketganda, 
ayniqsa so‟z uning sifati va samaradorligiga tegishli bo‟lsa, masalaning mohiyati 
va pirovard «mag‟izi» boshqa jismoniy sifatlarning shakllangan yoki 
shakllanmaganligiga borib taqaladi. Ya`ni samarali natijaga mos umumiy va 
maxsus chidamkorlik, kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik sifatlarini o‟zida 
mujassam qilgan bo‟ladi. Ushbu sifatlarning o‟zaro uzviy bog‟liqligi va ularning 
yuksak darajadagi integral natijasi mahoratining muayyan taqdirini belgilab 
beradi.Maqsadga muvofiq rejalashtirilgan jismoniy tayyorgarlik sport mahoratini 
shakllantirish va musobaqa davomida yuksak sport natijaga erishishda nihoyatda 
muhim omillardan biridir. Lekin, sport amaliyotida har doim ham rejalashtirilgan 
jismoniy mashqlar muvofiq harakat sifatlarini rivojlantirishda kutilgan natijani 
bermaslik holatlari tez-tez uchrab turadi. Buning asosiy sabablaridan biri 

---

8 
mashg‟ulotlarda qo‟llanilgan u yoki bu jismoniy mashqlarning xajmi va shiddati 
hamda ushbu ko‟rsatkichlarni shug‟ullanuvchilar organizmiga ta`sir etish darajasi 
(organizmni yuklamaga bo‟lgan aks javobi -reaktsiyasi) ob`ektiv ravishda 
baholanmasligidadir. Shuning uchun ham o‟quv-mashg‟ulot jarayonida 
qo‟llanilayotgan jismoniy yuklama (jismoniy mashqlar) ning shug‟ullanuvchilar 
organizmining funktsional imkoniyatlariga muvofiqligi e`tiborga olinishi shu 
yuklamani maqsadga muvofiq rejalashtirish imkoniyatini yaratadi .Umumiy 
jismoniy tayyorgarlik tushunchasi bu sportchining harakat sifatlarini har 
tomonlama (garmonik ravishda) rivojlanganlik darajasini anglatadi. Masalaga shu 
tarzda yondoshish oddiy inson sog‟ligini (sportchini ham) shakllantirish nuqtai 
nazaridan maqsadga muvofikdir. Albatta, «katta» sportda bu ham zarur. Lekin, 
bunday amaliyot va shunga asoslangan mashg‟ulot uslubiyati malakali 
sportchilarni tayyorlash hamda yuksak musobaqa natijasiga erishish samarasini 
susaytirishi ehtimoldan holi emas. Chunki, har bir sport turining o‟ziga xos va 
o‟ziga mos xususiyatlari mavjudligi tufayli bir sport turida ko‟proq kuch-tezkorlik 
sifati ustun tursa, ikkinchi bir sport turida chidamkorlik sifati etakchi rolni 
o‟ynaydi yoki uchinchi bir sport turida egiluvchanlik sifati asosiy ahamiyatga ega 
bo‟ladi. Ammo, qayd etilgan fikrdan muayyan sport turida ma`lum jismoniy sifat 
juda zarur, boshqasi esa muhim emas degan xulosa kelib chiqmaydi. Aksincha, har 
bir sifatning muayyan sport vaziyatida ozmi-ko‟pmi, lekin muhim «ulushi» mavjud 
bo‟ladi .So‟nggi yillarda malakali sportchilarni olimlar o‟rtasida kelib tayyorlashda 
jismoniy tayyorgarlikni o‟rni, jumladai jismoniy sifatlarning bir-biriga uzviy 
bog‟liqligi hamda ularni sport mahoratiga bo‟lgan ta`siri haqidagi muammolar 
tobora katta qiziqish uyg‟otib bormoqda . Ushbu sifatlarning o‟zaro uzviy 
bog‟liqligi va ularning yuksak darajadagi integral natijasi mahoratining muayyan 
taqdirini belgilab beradi.Maqsadga muvofiq rejalashtirilgan jismoniy tayyorgarlik 
sport mahoratini shakllantirish va musobaqa davomida yuksak sport natijaga 
erishishda nihoyatda muhim omillardan biridir. 

---

9