Mavzu: zilzila va vulqonlar. Reja: Tektonik harakatlar va ularning yer relyefiga ta’siri

Vulqon turlari

Vulqonlarning relyef shakllari

• Vulkanogen relyef shakllariga: vulkan konusi, plato (trapplar), konussimon ko'tarilgan tog'lar va tizmalar, yassitog'liklar, botiqlar, kraterlar, maarlar, qirlar, gumbazsimon balandliklar hamda kalderlarni misol qilish mumkin.
• Vulkanik tog'lar asosan, tektonik asos, yosh tog‘li o‘lka yoki qadimgi platformalar ustida yotgan va keng maydonlarga yoyilgan vulkan konuslari, lava oqimlari va tuf yotqiziqlaridan yuzaga keladi. Stromboli vulkan (yoki Stratovulkan)lari relyefi haqiqiy tog‘ ko‘rinishida bo'ladi. Otqindi jinslari qat-qat bo'lib joylashadi, yon Yuqori (uchi)ga tomon ingichkalashib boradigan, asosan, to‘rtburchaksimon (kvadrat) qiirali relyef shakli.(parazit) vuikanchalari ko‘p. Yer yuzidagi asosiy vulkanlar shu guruhga tegishli (Fudziyama, Klyuchi Sopkasi, Popokatepetl, Kazbek).
• Vulkan krateri (yunoncha krater - katta kosa) - tog‘orasimon yoki voronka ko‘rinishida hosil bo‘lgan botiq, chuqurlik. Krateming diametri ko'pincha 2-2,5 km. dan oshmaydi. Chuqurligi bir nechta metrdan bir nechta yuz metrgacha boMadi. Vulkan kraterlari, odatda, vulkan cho‘qqisida yoki yonbag‘rida joylashadi. Krater tubida bitta yoki bir nechta vulkan bo‘g‘zi bo’lmadi. Ular orqali magmatik o‘choqlardan ko‘tarilgan lava va boshqa vulkan mahsulotlari chiqish kanali orqali Yer yuzasiga otilib chiqadi. Ba’zan krater tubi lava ko‘li yoki yangi hosil bo‘lgan vulkan konusi bilan band bo‘ladi.

Krater Maarlar

Maarlar- Gazli portlash turidagi vulkanlar o‘chganda maar deb ataluvchi relyef uchraydi. Vulkan otilgan joyda otilish naychasi deb ataladigan teshik va konussimon kengayib boruvchi krater qoladi. Mana shu krater maar deb ataladi. Maarlar voronkasimon, silindirsimon o‘yiq, tog‘orasimon relyef shakli. Kattaligi: eni - diametri 200 m dan 3,5 km. 114 gacha, chuqurligi - 60 m dan 400 m gacha boMadi. Maarlar chekkasidagi marzalarining balandligi - 20-30 m. Ba’zan koM hosil boMadi (gumid oMkalarda). Maarlar eng ko‘p tarqalgan va o‘rganilgan joyni Fransiyaning Eyfel viloyatida va Markaziy massivlarida, Germaniyada uchratish mumkin.

• Maarlar- Gazli portlash turidagi vulkanlar o‘chganda maar deb ataluvchi relyef uchraydi. Vulkan otilgan joyda otilish naychasi deb ataladigan teshik va konussimon kengayib boruvchi krater qoladi. Mana shu krater maar deb ataladi. Maarlar voronkasimon, silindirsimon o‘yiq, tog‘orasimon relyef shakli. Kattaligi: eni - diametri 200 m dan 3,5 km. 114 gacha, chuqurligi - 60 m dan 400 m gacha boMadi. Maarlar chekkasidagi marzalarining balandligi - 20-30 m. Ba’zan koM hosil boMadi (gumid oMkalarda). Maarlar eng ko‘p tarqalgan va o‘rganilgan joyni Fransiyaning Eyfel viloyatida va Markaziy massivlarida, Germaniyada uchratish mumkin.
• Kaldera (ispancha caldera - katta qozon), vulkan og'zi- vulkan cho‘qqisi, ba’zan unga yondosh joylaming o‘pirilishi natijasida vujudga kelgan yon bag‘irlari tik va tubi bir qadar tekis qozonsimon botiq. Vulkan otilganda katta hajmdagi magma tashqariga chiqadi, keyingi otilishga qadar vulkan kamerasida bo‘shliq hosil boMadi, natijada, vulkan tepasi tayanchini yo‘qotib o‘pirilib tushadi. Diametri bir nechta 100 metrdan 10-15 km. ga, hatto 20 km. gacha yetadi.