Mavzuga tayyorgarlik

IJTIMOIY JIHATDAN YO’NALTIRILGAN BOZOR IQTISODIYOTINI

KO’RISH- MUSTAQIL O’ZBEKISTON ICHKLI SIYOSATINING NEGIZI

Xalq manfaatiga javob beruvchi mustaqil iqtisodiy siyosat – O’zbekistonning mustaqil ri-vojlanishining ajralmas sharoitidir.Bir necha 10 yillar davomida respublikada senarisi uzoq Mar-kazda to’qilgan qarorlar amalga oshirilish “kampaniyalar ” o’taqazildi. O’zbekiston o’tgan yil-larning og’ir asoratini bartaraf etish, inqirozdan chiqib olish, o’zining iqtisodiy mustaqilligiga erishgan rivojlangan mamlakatlar qatoriga kirish imkoniyatini beradigan etarli imkoniyatlarga egadir. Ichki siyosatning negizi – inson manfaatlariga qaratilgan mexnatni rag’batlantirish kuchli mexanizmiga ega bo’lgan axolining ijtimoiy nochor qatlamlarini davlat yo’li bilan ximo-ya qiladigan bozor iqtisodiyotini kurishdan iboratdir. Tarixiy tajriba shuni ko’rsatadiki ayrim mamlakatlarda iqtisodiy rivojlanish va axolining turmush darajalaridagi tafavutlarg qaramay xo-zirgi bosqichiga bozor iqtisodiyoti juda mos keladi va samarali xarakat qiladi.Faqat uyushgan bozorgina bugungi kunda xalqning ijodiyn va mehnat inkoniyatlarini ochib bera oladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish maummolariga tik ko’z bilan real qarash kerak. Bozor iqtisodiyotining faqat ijobiy tomonlarigina emas balki salbiy tomonlarini ham ko’ra bilish kerak. Bozorga o’tish mu-qarrar. Bu – davr amri, obyektiv reallikdiz. Ayni vaqtda bozor faqat maqsad emas balki yangi qadriyatlarni shakllantirish, odamlar farovonligining sifat jihatdan tubdan yuqori darajaga eri-shish uslubi va vositasidir. Eng muhimi xamma bozor munosabatlariga asoslangan rivojlangan jamiyat qurish – bu uzoq murakkab jarayon ekanligini uni doimiy ravishda chuqur idrok qilish va zarur xollarda tuzatishla kiritishni talab qilishni anglamog’i kerak. Bozor mexanimzlarini joriy etishdan oldin insonlarni ijitmoiy ximoya qilish tartiblarini amalga oshirish lozim. Davlat o’z mamlakatini ximoya qilgan taqdirdagina insonparvar xisoblanadi. Shvetsiya, Germaniya, Avstriya va boshqa bir qator rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasi shuni ko’rsatdiki kishilarni ij-timoiy ximoyalash va uni kafolatlashning kuchli tasirchan mexanizmi bo’lgandagina bozor iqtisodiyotiga sobitqadamlik bilan o’tishini taminlash, tarkibiy qayta kurishni amalga oshirish ijtimoiy siyosiy barqarorlikni saqlagan holda ishlab chiqarish munosabatlarini islox qilish mum-kin. Ichki iqtisodiy strategiay xar qanday siyosiy mafkura tasiridan butunlay xoli bo’lishi kerak. Iqtisaodiyot faqat unga xos bo’lgan ichki qonuniyatlar asosida rivojlanishi kerak. Bizning vazi-famiz ularni yaxshi tushunib etishdan va o’z xalqimiz manfaatlari yo’lida moxirona qo’llashdan iboratdir. Shu bilan birga xozirgi bosqichda iqtisodiy muammolarni xal etishni asosiy siyosiy maqsadga – mustaqil demokratik davlatni qaro toptirishga bo’ysundirish xayotiy muxim va ob-yektiv zaruriyatdir.Ichki siyosatning yetakchi prinsiplaridan biri xar bir kishining, korxonalar tarmoqlar mintaqalar va umuman davlatning manfaatlari monand ravishda uyg’unlashtirishni ta-minlashdan iboratdir. Insonga munosib xayot sharotilari uning o’zini namayon qila olishi uchun imkoyatlar yaratish – iqtisodiyotimizni va butun jamiyatni rivojlantirishning oliy maqsadidir. Bugungi kunda jamiyatni yangilashnish erkin ishbilarmonlik iziga ko’chirish vazifalarini xal etish uchun kuchli mustaqil davlat uning irodalari tarkibi huquqiy asoslari mudofa va milliy xaf-sizlik tizimining qaror topishi aloxida axamiyatga ega. Bu bosqichda davlat manfaatlari ustun bo’lishi kerak. Faqat shunday qilnganidagina xam ishbilarmonlarning manfaatlarini xam alo-xida manfaatlarni ximoya qilishi mumkin. Bozorga o’tgan sari iqtisodiyotni boshqarish tartibga solishda davlatning ro’li jiddiy o’zgaradi. Davlat, uning hokimyat boshqaruv tuzilmalari to’g’-ridan-to’gri xo’jalik faoliyatiga aralashishdan chetda bo’lishi kerak. Bozor iqtisodiyotining o’zi-ni o’zi tartibga soluvchi mexanizmlari tobora katta ro’l o’ynaydi. Davlatga faqat iqtisodiy soxa-larni rag’batlantirish vazifasi qoladi. O’tish davrida davlat xalq xo’jaligining ayniqsa tarkibiy xal qiluvchi tarmoqlarining xayoti qobiliyatini qo’llab quvvatlab narxlarni tartibga solish imtiyozli soliqlar belgilash to’g’ridan – to’g’ri dotasiya berish yo’li bilan real ko’rsatish mumkin. Bozor yo’liga kirgan ko’pgina mamlakatlar tajtibasi davlar xar doim axolini xam ishbilarmonlarni xam isloxatlarga tayyorlab kelganligidan dalolat beradi. Davlat ularni yangicha yashashga undagan va rag’batlantirgan Shuning o’zi bozor yo’liga tezroq va beozorroq kirishga yordam bergan. Davlat ixtiyoriga faqat xalq xo’jaligining asosiy va strategik ahamiyatga ega bo’lgan tarmoqlar qoladi. Bular yonilg’i neft va gaz sanoati, elektr enerdetikasi,temir yo’llari, irrigatsiya insho--atlari, transport va boshqa bir qancha soxlar. Respublikaning barcha fuqorolari va yuridik shaxs-larga tashabbus ko’rsatish va ishbilarmonlikni rivojlantirish uchun xo’jalik faoliyatining qonun tominidan etilmagan barcha turlarini amalga oshirish uchun teng imkoniyatlar yaratishdir. Mo-nopoliyaga qarshi siyosat o’tqazish, sog’lom raqobat muxitini shakllantirish, mehnatni rag’bat-lantirish mexanizmini yaratish ana shunga yotdam berishi kerak. Ko’pgina rivojlangan mam-lakatlar tajribasi shuni ko’rsatdiki xalq iqtisodiy isloxatlar xalq xo’jaligining barcha soxalarida bab – baravar tez amalga oshmaydi. Birinchi qishloq xo’jaligi va u bilan bog’liq bo’lgan sanoat-da qayta ishlash tarmoqlari ustun darajada rivojlantiriladi. Iqtisodiyotning agrar sektorlarini ri-vojlantirish muammolarini xal etish O’zbekistonning bozorga o’tishdagi butun strategiyasini xal qiluvchi bo’ginidir. Bugungi kunda qishloqqa o’zining asl qadr – qimmatini qaytarmoq zarur. Respulikaning butun agrar siyosatida erga egalik qilish xaqidagi masala ayniqsa muximdir. Qishloqqa bozor munosabatlarini rivojlantirish, dexqonga yerning egasi ekanligini tuyg’usini qayta tiklash meros qila olish xuquqi asosida yerni abadiy foydalanish uchun berish yo’lidan bo-rish kerak. Birinchi navbatda zarar keltiradigan davlat xo’jaliklarini (sofxo’zlarni) xamoa xo’ja-liklariga (kolxo’zlarga) aylantirish ustuvor yo’nalishdir. Keyinchalik xamoa xo’jaliklarinining o’zlarini xam yirik kooperativ xo’jaliklarga aylanadi va ularning asosini dexqon (fermer) xo’-jaliklari kichik korxonalar katta bo’lmagan kooperativlar, oilaviy pudrat tashkil etish va ijara jamoalarini tashkil etadi. Agrar siyosatning asosini – davlatning qishloq xo’jaligi ishlab chiqa-rishni to’gridan to’g’ri boshqarib borishdan voz kechishdir. Umumdavlat extiyojlari uchun yet-qazib keriladigan maxsulotlarga adolatli chegaralangan xarid narxlarini belgilash muxim rag’-batlantiruvchi omil xisoblanadi. Iqtisodiy tartibga solish bilan bir qatorda davlat soliqlaridan ozod qilish maqsadli dotosiyalar orqali xam qishloq xo’jaligiga to’gridan – to’g’ri tordam ko’rsatadi. Butun dunyoda qishloqqa dotatsiya berish mavjuddir. Qishloq turmush darajasini shaxar turmush darajasiga qadar ko’tarih butun agrar siyosatning juda muxim vazifasidir. Qish-loqlarimizdagi ijtimoiy xayotni yaxshilash, ularnin suv va gaz bilan ta’minlash dasturlarini ro’-yobga chiqarish bu siyosiy mazmunga ega bo’lgan davlat axamiyatiga molik vazifadir. Bozor tarkibini shakllantirishga va uni izchil rivojlantishga xar tomonlama yo’rdam ko’rsatish mu-ximdir. Tadbirkorlarning xuquqlarini ishonchli kafolatlashni ta’minlaydigan xuquqiy asosni shakllantirish birinchi darajali vazifadir. Bozor iqtisodiyotiga bosqichma bosqich o’tish bozor-ning keng tarmoqli infrastrukturasini tashkil etishni talab qiladi. Sug’urta va auditorlik xizmat-larining, yuridik va konsalting tashkilotlarining, shuningdek bozor iqtisodiyoti sharoitida ish-lashga qobiliyatli bo’lgan mutaxxasislar tayyorlaydigan xa xil markazlar ishini faollashtirish bo-zor sharoitlarida tadbirkorlikning barqaror ishlariga ko’maklashadi. Soliq tizimi xam bozor in-frastrukturasining tarkibiy qismi xisoblanadi. Davlat mulkini davlat tasarufidan chiqarish va xu-susiylashtirish ko’p o’lkadagi bozor iqtisodiyotini shakllantirishda muxim o’rin tutishi kerak. Davlat tasarufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayoni mexnat jamoalarining manfaatlarini xisobga olgan ijtimoiy adolat prinsiplariga rioya qilgan xolda davlat va jamoatchilikning qattiq nazorati ostida, tasdiqlangan maxsus dasturlar asosida asta – sekin amalga oshirish nazarda tutil-moqda. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirishdan oldin chuqur taxliliy inlanioshlarni bajarish shu yo’lni bosib o’tgan mamlakarlarning tajribasini o’rganish lo-zim. Boshqa bir narsani xam etiborga olish muxim – o’zgarib turadigan bozor iqtisodiyotini yax-shi biladigan marketing, menejment moliya va kredit masalalarini tushunadigan tayyorgarlik ko’rgan menejer ishbilarmon kadrlarga ega bo’lmay turib o’ylamay netmay korxonalarni davlat tasarrufidan chiqarish, malakasiz ko’llarga topshirish , ularni barbod bo’lish xafi ostida qoldirish mukin emas. Kichik tadbirkorlikning yangi ish joylarini tashkil etish, oziq ovqat maxsulotlarini va tovarlar bilan taminlash, bozor konyunkturasiniing o’zgarishlariga tez moslasha olishi imko-niyatini xisobga olib turlicha mulk shakllaridagi uncha katta bo’lmagan korxonalarni rivojlan-tirishga xar tomonlama yordam ko’rsatiladi. Iqtiodiyot barqaror mavjud bo’lgan sharoitlardagina bozorga muvaffaqiyatli o’tish mumkin. Iqtisodiyotnni barqarorlashtirish – bu bozorni shakl-lantirish yo’lidagi zaruriy va muqarar bosqichdir. Uni taminlash uchun quyidagilar zarur;

--- Respublika byujjeti taqchilligini cheklashga va uni izchil ravishda eng kam darajaga kel-tirishga qaratilgan qattiq moliyaviy siyosat olib. Borish boshqaruv apparatini keskin kamayti-rish, zarar ko’rib ishlovchi korxonalarga dotatsiyalar berishda davlat mablag’lari safrlanishini yanada kamaytirish. Byujjet mablag’lari kechiktirib bo’lmaydigan eng zarur davlat va ijtimoiy extiyojlarga birilishi kerak.

--- kredit – bank tizimni, pul muomilasin mustaxlash, valyuta munosabatlarini tartibga solish. Banklarning kreditlari xalq istemoli mollari, binokorlik materiallari va boshqa xayotiy muxim maxsulotlarni ishlab chiqishni ko’paytirish bilan beriladi. Shu bila birga asossiz kredit emmisi-yasiga yo’l qo’ymaslik qatiy tutilgan qatiy tutilgan yo’ldir.

--- ishlab chiqarishning nixoyat darajada pasayib ketishiga, ommaviy ishsizlikga yo’l qo’y-maslik Ishlab chiqarish faoliyatini rag’batlantirish uchun sharoitlar yaratish zarurdir. Respubli-kaning ishlab chiqarish imkoniyatlari qurlish va ilmiy imkoniyatlarini saqlab qolish muxumdir.

--- erkin narxlarga o’tilishdan iborat umumiy yo’lda tovarlarning aloxida muxim turlari tor doirasi narxlarning davlat tomonidan nazoratga olinishini saqlab qoladi. Eng zarur oziq ovaqat maxusulotlari, dori – darmonlar, bolalarga mo’ljallangan bir qancha buyumlarning chegara-langan narxlari norma bilan berish xisobiga ular bilan axolini kafolarli tanimlash istemol bozori-ni ximoya qilish, tovarlarni sotib olishda axoliga katta imkoniyatlar berish manfaatiga xizmat qi-ladi.

--- pulning qadrsizlanishiga qarshi amaliy chora tdbirlar ko’rish, axolinig ijtimoiy nochor ta-lablarini davlat yo’li bilan ximoya qilishning ishonchli tizimini yaratish.

O’zbekiston iqtisodiyotining bir tomonlama – xom ashyoviy yo’nalishiga qatiy barxam be-rish respublika ishki siyosatining eng mexim strategiyasi xisoblanadi. Bozorning o’zgaruvchan sharoitlarida mehnat qilishga layoqatli bo’lgan o’zimizning yuqori malakali maxalliy kadrla-rimiz O’zbekistonning mustaqilligini tasvvur qilish qiyin. Zamonaviy bozorga o’tishga doir mo’ljallangan chora – tadbirlar muxmuini amalga oshirish respublikaning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishida uning yangi industrial mamlaktlar sifiga qo’shilishida shuqur sifat o’zgarishlariga olib keladi.