Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi

3. Metaforik xaritalash: u metafora bilan bog’liq. Masalan , White- peace,
oq- tinchlik oq rangi tinchlik bilan solishtirish.
4.Metanomik IKM lar: u bir tushuncha boshqasini almashtirganda qo‘llash bilan shug‘ullanadi. Masalan , New Dehli bu so‘zning ma’nosi Hindiston hukumatini nazarda tutadi.
5.Simvolik IKM lar: bular til haqidagi bilimni tavsiflaydi. Masalan: grammatika.
IKMlar bilim tuzilmalari va lingvistik ifoda semantikasini ifodalash va tavsiflashda yordam berish usuli sifatida ishlatiladi. Tilga kognitiv yondashuv ongning qanday ishlashga qaratilgan dunyo haqidagi tajribalarimizni konsepsiyalashtiradi. Uning kognitiv qobiliyatlari natijasida, geshtalt figurasi, sho-shuhrat, diqqat, sezgi kabi psixologik tushunchalarning ma’nosini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu ishda qo‘shma so‘zlarning tasnifi ifodalshda taklif, metafora, metanomik IKM lar olinadi.
IKM lar asosida qo ‘shma so ‘zlarning tasnifi.
Sezgi ishtirokining murakkablik darjasiga qarab, ushbu tadqiqot quyidagi qo‘shma so‘zlarni toifaarga ajratadi.
Shaffof qo‘shma so‘zlar – ma’nosi kontekstsiz vaziyatda ham shaffof va tushunarli bo‘lgan ikkita element kiradi. Shaffoflikni ko‘rsatuvchi qo‘shma so‘zlar o‘z ma’nosini o‘z elementlaridan oladi. Ular eng yuqori semantic shaffoflikka ega bo‘ladi, IKMlar asosida esa sezgi murakkablik darjasining ishtiroki juda kam bo‘ladi. Masalan quyidagi figura orqali buni tushunishimiz oson bo‘ladi:


Shaffof qo‘shma so‘zlar.



Kodlangan ma’no

Bildirilgan ma’no





Tree top

Tree top






Kodlangan ma’no


Daraxtning tepa qismi


3.1-rasm
Ma’noni tushunish uchun maxsus aqliy jarayonga ehtiyoj yo‘q. misl uchun, 1- rasmda ko‘rsatilganidek , tree top ( daraxt tepasi) ma’nosi darxtning tepasidir. Bunga o‘xshash boshqa misollarda ham shu holatni uchratishimiz mumkin. Earshaking, wanderlust, kindhearted, brainchild, blackbird.
O‘zbek tilda ham shunday so‘zlarni uchratishimiz mumkin.





Kodlangan ma’no

Bildirilgan ma’no



Ot boquvchi va g’amxo ‘rlik qiluvchi inson

otboqar

Kodlangan ma’no

otboqar

3.2-rasm
2- rasmdagi singaridek bunday misollar o‘zbek tilda ham bir qanchalari mavjud; kattaog ‘iz, uzunsoch, molboqar, ishbuzar.