Maxsus, kasb-hunar ta’limi

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari tenglamalarini tuzish. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining tenglamalari, asosan, ikki usulda tuziladi:

1. 
   Elektron balans usuli. 2. Yarimreaksiya usuli.
   

Elektron balans usuli qaytaruvchi yo‘qotgan umumiy elektronlar sonini oksidlovchi qabul qilgan elektronlar soni bilan baravarlashga asoslangandir. Bunda quyidagilarga amal qilish kerak:

1. 
   Eng avval reaksiya sxemasi, ya’ni reaksiya uchun olingan va reaksiya natijasida hosil bo‘lgan moddalarning formulalari yoziladi. Masalan:
   

Cu + HNO₃ = Cu (NO₃)₂ + NO + H₂O

2. 
   Reaksiyadan oldin va reaksiyadan keyin oksidlanish darajasi o‘zgargan elementlarning oksidlanish darajalari hisoblab topiladi va ular har qaysi elementning belgisi tepasiga yozib qo‘yiladi:
   

0 +5 +2 +2
Cu + HNO₃ = Cu(NO₃)₂ + NO + H₂O

3. 
   Oksidlanish va qaytarilish jarayonlarini ikki qatorga yozib, oksidlovchining olgan va qaytaruvchining bergan elektronlari soni ularning yoniga yoziladi:
   

Cu⁰ — 2e  Cu²⁺ 2
N⁵⁺ + 3e  N²⁺ 3

4. 
   Misning bergan va azotning olgan elektronlarini balans qilish uchun sxema quyidagicha ko‘chirib yoziladi:
   

Cu⁰—2e  Cu²⁺ 2 3
N⁵⁺+3e  N²⁺ 3 2

5. 
   Bu topilgan koeffitsiyentlar o‘zaro qisqarsa, qisqarti- riladi va oksidlovchi hamda qaytaruvchining oldiga, ya’ni oksidlovchining olgan elektronlari soni qaytaruvchiga koef- fitsiyent sifatida, qaytaruvchining bergan elektronlari bo‘lsa oksidlovchiga koeffitsiyent sifatida qo‘yiladi:
   

Cu + HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

6. 
   Reaksiyada ishtirok etayotgan boshqa birikmalarning koeffitsiyentlarini topishda tenglamaning o‘ng va chap tomon- lari bir-biri bilan taqqoslab chiqiladi:
   

3Cu + 8HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O