Maxsus psixologiya oligofrenopsixologiya surdopsixologiya logopsixologiya tiflopsixologiya toshkent 2013

Inson hayoti, faoliyatida ko'rish qobiliyatining ahamiyati va 
ko‘ruvdagi buzilishlar oqibatlari
Ko'zi ojiz
tushunchasi bugungi kunda uning asosida pedagogik 
jarayon olib boriladigan analizatorlarning yetakchi tizimini aniq­
lash nuqtayi nazaridan olib qaraladi. 
Ko'zi ojiz
tushunchasi shu 
sababli bolalarning ikki toifasini zaruratga ko'ra o'z ichiga oladi: 
«0» vizusli va yorug'likni his qiladigan bolalar, shuningdek, yax­
shi ko'radigan ko'zi bilan korreksiya yordamida 0,04 gacha qoldiqli 
ko'rish o'tkirligiga ega bolalar, ularni o'qitish Brayl tizimi asosida 
paypaslash vositasida idrok etishga mo'ljallangan darsliklar bo'yicha 
olib boriladi.
Mamlakatimiz va xorij maktablarida o'qiydigan ko'rishda nuq­
soni bo'lgan bolalar tahlili ko'rsatadiki, ko'rishda nuqsoni bo'lgan 
shaxslar tarkibining o'zgarishi bir necha tendensiya va yo'nalishga 
ega.
L.I. Kirillova tomonidan Rossiya maxsus maktablari kontingenti 
saralab o'rganilganda qoldiqli ko'rishga (90% gacha) ega bolalar 
soni se/.ilarli darajada ortgani aniqlandi. Ko'zi ojizlar maktablari- 
ning 3 4% o'quvchisi total ko'rlikga, 7% — yorug'likni his qilishga, 
10% -- 0,06 dan yuqori vizusga ega.
193

---

Ikkinchi tendensiya bolalarning murakkab kompleks ko‘rish 
kasalliklari ortishi sanaladi. Faqat ayrim bolalargina ko'rish funk- 
siyalarining birlamchi buzilishi bilan tavsiflanadigan ko‘rish nuq­
soniga ega. Ko‘zi ojizlar maktablarida o‘qiydigan bolalarni tahlil 
qilish materiallari ko‘rsatdiki, o‘rganilgan bolalarning ko‘pchiligida 
ikki-uchtadan turli ko‘z kasalligi kuzatilgan, bu mazkur toifadagi 
bolalarning soni yanada ortganidan dalolat beradi.
Uchinchi tendensiya ko‘z kasalligiga hamroh qo‘shimcha nuq- 
sonlarning, jumladan, markaziy asab tizimi faoliyatining buzilishi 
bilan bog‘liq, qo‘shimcha nuqsonlarning ko'payishidan iborat. Kolzi 
ojizlar uchun maktabning boshlang‘ich sinf o'quvchilarining 77,6 % 
ida kasallik BTSP asoratlari (hodisalar qoldig‘i) bilan, psixik rivoj­
lanishning orqada qolishi, debillik darajasidagi oligofreniya, MAT 
organik zararlanish asoratlari, ensefalopatiya, nevrozga monand ho- 
latlari, gidrotsefaliya va nutq, harakat sohasi va boshqalar birlamchi 
buzilishlari bilan kechadi.
Bu m a’lumotlar R. Froydenrayx va R. Pastillening (R.Freuden- 
reich, R. Pastille. Populationsentwicklung in Blindenschulen. «Die 
Sonderschule», No 1, 1990. 107—113 b.) ko‘rishda nuqsoni bo‘lgan 
bolalar uchun maktablarda populyatsiya o‘zgarishlari tahliliga 
bag‘ishlangan materiallari bilan o'xshash.
Mualliflar retrolental fibroplaziyali bolalar sonining ortga- 
nini alohida ta’kidlaydi (AQSH da 1954 — 69%, Angliyada 1954
— 51,2%, Germaniyada 1948 — 22,3%). U, odatda, kislorodga or- 
tiqcha to'yinish va chala tug‘ilish kombinatsiyasi natijasi bo'lib, 
muddatidan ancha oldin tug‘ilgan bolalarda kislorod terapiyasisiz 
ham kuzatiladi.
Shu munosabat bilan bu toifadagi bolalarda ko‘pincha miyada 
nuqsonlar namoyon bo‘lishiga e’tibor qaratish kerak bo‘ladi. Ret­
rolental fibroplaziyali bolalarning deyarli hammasida qo‘shimcha 
nuqsonlar yuzaga keladi, ularning 42% da aqliy yetishmovchilik 
kuzatiladi.
Homiladorlikning dastlabki davrlarida homilaning MAT buzi­
lishlar va ko‘zning rivojlanishi o‘rtasidagi uzviy aloqadorlik miya 
faoliyati va ko‘z kasalliklarining ehtimoliy umumiy sabablaridan 
dalolat beradi.
194

---

Ilk bolalikda 
miya faoliyati patologiyasi yuzaga kelish vaqti 
tttrlichaligi 
bilan bog'liq, bolaning hali rivojlanishda bo'lgan miyasi 
M ien aloqaga 
kirishgani sababli, odatda, bola rivojlanishiga tormoz- 
lOVChi ta ’sir 
etadigan etiologik va ekologik sabablarga ega bo'lishi 
m u m k in . 
A.V.Xvatsovaning soVnggi tadqiqotlari ko‘rsatadiki, Rossi-