May basiwi, semizlik. Awqat penen kiredigan ha’M bawirda sintezlanadigan maylardin' ko’p bo’limi may toqimasida taplanip barjumis basqishida o’tedi

May basiwi, semizlik. Awqat penen kiredigan HA’M bawirda sintezlanadigan maylardin' ko’p bo’limi may toqimasida taplanip barjumis basqishida o’tedi. Tiykarinan uglevodli awqat penen awqatlanilganda may zapaslari bawirda uglevodlardan maylar sintezlaniwi esabina payda baladi. Normal sho’kkishn adamda maylar dene massasidin' tahminan 15% quraydi. Pu’tkilley ashliq waqtinda bul zapas 5-7 ha’pte dawaminda sarplanadi ; yag'niy ol glikogen zapaslaridan ko’re talay ko’birek HA’Mqtga etedi. Saw adam normal awqatlanip ju’rgeninde organizmde may toqimasidagi maylar tinmay jan'alanib turadi. Basqacha aytqanday may bir HA’Mqtdin' o’zinde HA’M turaqli su’wrette birdey degi tezlik penen taplanip baradi HA’M saparbar bolip turadi. Na’tiyjede may toqimasidagi maylari bir neshe ku’n ishinde putkinley jan'alanib aladi. Uzaq ashliq HA’Mqtida HA’M u’zliksiz fizikaliq ha’reketler waqtinda maylar saparbar boliwidin' tezligi taplanip bariwidin' tezliginen u'lken baladi HA’M toplanip turg’an may azayip baradi. Kerisinshe, saparbar boliwi tezligi mudami taplanip bariwi tezliginen kem bolsa, ol HA’Mqtda adam semirib oni may basa baslaydi. May basiwdin' ha’mmeden ko’re ko’p ushraytug’in sebebi tutiniw etiletug’in awqat mug’dari menen organizm energiya sarp etiwleridin' bir-birine tuwri kelmey qoliwi bolip tabiladi. Adam haddan tisqari ko’p awqat eydigan mezgilde, gipodinamiya waqtinda HA’M a’sirese a’ne sol eki faktor birge qosilg’anda sol xildagi nomuwapiqlik ju’zege keledi. Awqat tutiniwi menen energiya sarpidin' bir-birine qanshelli uyqas keliwi kerekligi bunday esaptan ko’rinip turadi : ha’r koni tek 3 gr (qurg’aqlay zatsiga aylantirip esaplag’anda ) artiqsha awqat eyilganda 10 jil dawaminda tahminan 10 kg a’tirapinda artiqsha dene massasi taplanip qalg’an bo'lur edi. Ashliq, jumistaha HA’M toqliq sezimine baylanisli mexanizmlardin' o’zi a’ne sonday aniqliqti ta’miyinlep beriwi amiri mahol. Organizmde maylardin' normasinan ko’p toplaniwi kuzatilsa semizlik dep ataladi HA’M bul to’mendegi jag’daylarda gu’zetiledi:

1) alimentar faktor: ist'emol etilgen awqatdin' kaloriyasiga salistirg’anda sarplanip atirg’an energiya ten’ligi buzilg’an halda. Na’tiyjede maylar taplanip semizlik vujudga keledi;

2) gipotalamus ziyanlang’anda : ekenin aytiw kerek maylar almasiwi gormonal basqaruvga iye HA’M gipotalamus ziyanlang’anda jumistaha orayi basqariwi buzilib go’rqawliq jag’daylari gu’zetiledi, ko’p awqat tutiniw qiljumis semiriwga sebep baladi ;

3) na’sillik semizlik; ekenin aytiw kerek ata-ana semizlikke beyim bolsa genetikaliq informaciyag’a ko’re perzentleri de beyim baladi. Bul na’sillik informaciya dominant ayriqshaliqina iye;

4) normasinan ko’p uglevodlar ist'emol qiljumis energiya deregi retinde tiykarinan uglevodlar sarplanip maylar rezervi artadi. Sol menen birge uglevodlar ist'emol qiljumis mudami insulin jumislab shig’arjumisga ma’jbu’r etedi HA’M bul gormon maylardin' rezervda toplaniwiga baslawshi baladi.

5) Qalkonsimon bezdin' gipofunkstiyasi: qalqansimon bo’z jumislab shig’aratug’in gormonlar uliwma zat almasiwin basqaradi HA’M bul gormon mug’dari kamayiwi zat almasiwinin' susayiwiga alip kelip rezerv zatlardin' toplaniwi menen gu’zetiledi.

Semirib ketiw

Semirib ketiw - bul teri asti yog ' to'qimalarida artiqsha mug’dardag’i neytral may. Semiriwshiliktin’ eki tu’ri a’meldegi - baslang’ish ha’m ekilemshi. . A’detde, shama menen 70 kg salmaqliqtag’i adamda bazada yog 'miqdori shama menen 10 -11 kg. Dene jawinin’ za’ru’rli ayriqshaliqi ta’repinen esaplab shig’ilg’an dene massasi indeksi bolip tabiladi (BMI)

formula : BMI= Massa,kg/boy, m²

A’piwayi BMI ma`nisi 20 -24, 9 kg / m2 aralig’inda. .. 25-29, 9 kg / m2 bahalarinda adamda bar artiqsha salmaq va> 30 bahalari semiriwshilikti an’latadi. Semirib ketiw ju’da’ ken’ tarqalg’an : bul 50 jastan asqan adamlardin’ derlik 50 procentinde ushraydi. Semirib ketiwi menen adipotsitlar ko’lemi birinshi na’wbette ko'payadi, biraq keyinirek a’meldegi adipotsitlar toldirilganda mayning ko’beyiwi, preadipotsitlar qosimsha adipotsitlarga ajiratiwi mu’mkin. A’piwayi mug’dar 22-25 jasqa shekem tuwilg’annan keyin adipotsitlar rtasha bes ret ko'payadi. Turaqli artiqsha awqatlaniw, a’sirese erte jasi, adipotsitlar giperplaziyasiga ha’m salmaqli semiriwshilikti rawajlaniwina alip keledi. Qashan semiriwshilikti emlewde adipotsitlarda yog 'miqdori azayiwi gu’zetiledi, biraq adipotsitlar sani derlik o’zgermeydi.

Baslang’ish semiriwshilik awqatlaniw ten’ salmaqliliqi na’tiyjesinde rawajlanadi - energiya sarpina salistirg’anda artiqsha kaloriya tutiniwi. Tutiniw etiletug’in aziq-tu’lik mug’dari ko’plegen faktorlarg’a, sonday-aq ta’rtipke saliwg’a baylanisli ashliq ha’m toyiw sezimi. Ashliq ha’m toyiw sezimi kontsentratsiya menen belgilenedi qan glyukoza, sonin’ menen birge, birpara aminokislotalar ha’m gormonlar baslanadi toyiw sezimi - xoletsistokinin, neyrotensin, bombesin, leptin. Baslang’ish semiriwshiliktin’ rawajlaniwindag’i za’ru’rli social faktor logikasiz bolip tabiladi shan’araqta giperkalorik awqatlaniw, tez aziq-tu’lik o’nimlerin tutiniw qiliw artiqsha kaloriya ha’m qimbatli aziq zatlarinin’ kem mug’dari.

3. Semirib ketiw rawajlaniwindag’i genetikaliq faktorlar. Ortasindag’i metabolik parqlar tompaq ha’m ju’degen adamlardi ele da aniqlap bolmaydi a’lbette. Bul parqlardi tu’sindiriw ushin bir neshe teoriyaler a’meldegi:

1) paydasiz cikllerdin’ islewindegi genetikaliq ta’repten aniqlang’an parq.

Bul cikller bir-birine aylanatug’in metabolit juftligidan ibarat eki ferment. Bul fermentativ reakciyalardan biri ATPni tutiniwdi o’z ishine aladi. Misali : Eger tuwri bolsa ha’m substrat cikllerinin’ teris reakciyalari bir waqtinin’ o’zinde ju’z boladi, keyin a’meldegi ATP ha’m sog’an uyqas tu’rde energiya da’reklerin paydasiz tutiniw qiliw. Bul jag’dayda yog 'sintezi ushin a’meldegi bolg’an glyukoza katabolik o’nimlerinin’ mug’dari azayadi ha’m sol sebepli maylardin’ sintezi inhibe etiledi;

2) semiriwshilikke beyim bolg’an adamlar na’pes aliw ku’shin ku’sheytiwi mu’mkin ha’m oksidleytug’in fosforillanish, yag’niy e.ja’ne de na’tiyjeli metabolizm;

3) jin’ishke ha’m tompaq adamlarda aerob ha’m anaerob qatnasi basqasha boliwi mu’mkin glikoliz. Anaerob glikoliz menen, onsha na’tiyjesiz bolg’ani siyaqli ko’birek glyukoza, bunin’ na’tiyjesinde onin’ maylarg’a aylaniwi azayadi.

4. Adam ha’m haywanlar semirib ketken genge iye. Bul gen degi mutatsiyalar semiriwshiliktin’ rawajlaniwina alip keledi. Semirib ketiw geni ekspressioni o’nimi ob. Bul belokdin’ a’hmiyetsiz ati " leptin" (grekshe " jin’ishke, jin’ishke" den). Ol 145 ten ibarat aminokislotalar ha’m adipotsitlar ta’repinen qang’a ajraladi`. Bug’an da’liller keltirildi leptin yog 'to'qimalarining massasin basqaradigan gormon waziypasin atqaradi. Ha’zirge shekem waqit, leptin geninde fenotip menen baylanisli bolg’an besew mutatsiya suwretlengen semiriwshilik. Bul fenotip mayda mayning ko’beyiwi menen xarakterlenedi toqima, artiqsha awqat tutiniw qiliw, fizikaliq ha’rekecizlik ha’m rawajlaniw II tu’rdegi qandli diabet. Ob geninde kemshilik bolg’an semiriwshiliktin’ patogenezi boliwi mu’mkin to’mendegishe: qanda leptin mug’dari to’menligi signaldin’ etarli emesligi denede saqlanatug’in yog 'miqdori. Bul signal alip keletug’in mexanizmlerdi yoqadi tuyedi kusheytiwi ha’m na’tiyjede dene salmag’inin’ ko’beyiwi. Biraq, semiriwshilik insan poligenik kesellik bolip, og’an tu’rli sebep boliwi mu’mkin sebepleri. Yog 'hujayralari etarlicha leptin payda etse de, semiriwshilik receptorlari bayqag’ishlig’inin’ to’menlewi na’tiyjesinde rawajlaniwi mu’mkin leptin: leptin kontsentratsiyasina salistirg’anda joqari seziwshen’liq shegarasi jaratiladi, salmaq joytiwina alip keletug’in mexanizmlerdi qosiwdan aldin.

5. Ekilemshi semiriwshilik - na’tiyjede rawajlanatug’in semiriwshiliktin’ bir tu’ri ha’r qanday tiykarg’i kesellik, misali, ko’binese endokrin hipotiroidizm.

Semirib ketiw ko’plegen keselliklerdin’ rawajlaniw faktori bolip tabiladi, misali, diabet II tu’ri, gipertoniya, ateroskleroz. O’ytkeni bolg’an kesellikler kompleksi yog 'to'qimalarining ko’beyiwi " metabolik sindrom" tu’sinigine birlestirilgen. Bar tompaq adamlar qanda, yog 'kislotalari, xolesterin ha’m yog '. Adipotsitlar tekg’ana maylardi toplaytug’in toqima, ba’lki kletkalar ham bolip tabiladi ha’r qiyli gormonlar (leptin tisqari ) ha’m sitokinlarni ajiratiw. Bulardin’ nomutanosibligi semiriwshiliktegi zatlar toqima insulin qarsiliginin’ rawajlaniwina ha’m qandli diabet rawajlaniwina alip keledi.