Maykl porter uslubiyatiga ko’ra o’zbekistonning raqobat ustunligi. Reja: kirish I bob. M. Porter uslubiyati va raqobat ustunligi

Shu o’rinda halol raqobatning belgilarini ham ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Shu o’rinda halol raqobatning belgilarini ham ko’rsatib o’tish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Halol raqobat: 

• - qalbaki bellashuv,majburiy safarbarlikni tan olmaydi; 
• - boqimandalik,befarqlik,yuzakichilik,ko’zbo’yamachilik kabi salbiy holatlarga barham beradi; 
• - qarindosh-urug’chilikni,oshna-og’aynigarchilikni,tanish- bilishlikni;
• -ma’muriy-buyruqbozlikni tan olmaydi. 

Nomukammal raqobat turlarini tahlil qilishda monopoliya sharoitida raqobatning yana quyidagi ko’rinishlari ham farqlanadi: monopsoniya,oligopsoniya,duopoliya,bilateral monopoliya. 

• Monopsoniya - muayyan tovarning yagona xaridori monopoliyasi mavjud bo’lgan bozor tuzilmasi turi.O’z xarid hajmini cheklash orqali xaridor sotuvchi daromadining bir qismini yo’qotish hisobiga monopol foyda olish imkoniga ega bo’ladi. 
• Oligopsoniya - muayyan tovarning bir guruh xaridorlari mavjud bo’lgan bozor tuzilmasi turi.
• Duopoliya - muayyan tovarning faqat ikki nafar yetkazib beruvchisi mavjud bo’lgan va ular o’rtasida narx,sotish bozorlari,ishlab chiqarish kvotasi bo’yicha monopolistik kelishuvlar bo’lmagan sharoitdagi bozor tuzilmasi turi.
• Bilateral (ikki tomonlama) monopoliya - yagona mol yetkazib beruvchi va yagona (birlashgan) iste’molchining qarama-qarshi kurashi vujudga keluvchi bozor tuzilmasi turi. 

Raqobatlashuvning har qanday shakli narx mexanizmini qo’llashga asoslanadi. Narxlarning shakllanishi uch tomonlama raqobatlashuv natijasida vujudga keladi.Shunga ko’ra narx bo’yicha va narxsiz (nobahoviy) raqobatni farqlanadi.

Raqobatlashuvning har qanday shakli narx mexanizmini qo’llashga asoslanadi. Narxlarning shakllanishi uch tomonlama raqobatlashuv natijasida vujudga keladi.Shunga ko’ra narx bo’yicha va narxsiz (nobahoviy) raqobatni farqlanadi.

Raqobatning amal qilishi ma’lum shart-sharoitlar mavjud bo’lishini taqazo qiladi.Bu shart-sharoitlar faqat bozor munosabatlari qaror topgan muhitda bo’lishi mumkin.Shunday ekan bozor iqtisodiyotini yuzaga keltirish ayni vaqtda raqobatchilik muhitining shakllanishini bildiradi.Bozor munosabatlari rivojlangan mamlakatlarda raqobatchilik muhiti uzoq davr davomida,o’z-o’zidan evolyutsion yo’l bilan vujudga kelgan.Bu asta-sekin erkin raqobat muhitini tashkil qilgan.Iqtisodiyotda monopollashuv tamoyillari kuchayib borishi bilan raqobat cheklanadi,shu sababli raqobatchilik muhitini vujudga keltirishda davlat ham qatnashadi.Bu davlatning monopoliyalarga qarshi siyosatida o’z aksini topadi. Har bir mamlakatdagi aniq vaziyat,ya’ni iqtisodiyotning monopollashuv darajasi,uning miqyosi va xarakteriga qarab,bu siyosat erkin raqobat muhitini yangidan yaratish,uni saqlab qolish,zarur bo’lganda qaytadan tiklash,raqobat usullarini qaror topshirish kabilarga qaratiladi.Masalan,AQSHda davlatning xususiy monopoliyalar faoliyatini cheklashga qaratilgan tadbirlari 1980-yilda qabul qilingan trestlarga qarshi qonunda(“Sherman qonuni”) o’z ifodasini topadi.