Mehnat muhofazasining huquqiy me’yoriy asoslari

MEHNAT MUHOFAZASINING HUQUQIY ME’YORIY
ASOSLARI

1948 yil 10 dekabrda BMT "Enson huquqlari umumiy deklaratsiyasini" qabul qildi. Deklaratsiyaning 9-moddasida shunday deyilgan: - "Har bir inson yashash huquqiga ega...", 23-moddasida esa shunday so‘zlar bitilgan – "Har bir inson mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli va qulay sharoitlar... huquqiga ega". Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 24 va 37 moddalari yuqorida keltirilgan deklaratsiyaning 3 va 23 moddalariga mos ravishda hamohangdir, masalan, 37-moddada shunday deyiladi: - "Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash... huquqiga egadir". Yuqoridagilardan, hamda 1993 yil may oyida "Mehnatni muhofaza qilish qonuni" ning, 1996 yil 1 apreldan esa "Mehnat kodeksi" ning kuchga kiritilishi O‘zbekiston Respublikasida ishlovchilarning sog‘lig‘ini va hayotini muhofazalash umumdavlat miqyosidagi masala darajasiga ko‘tarilganligini ko‘rsatadi. Chunki insonning sog‘lig‘iga, hayotiga va qadr - qimmatiga bo‘lgan e’tibor har qanday jamiyat taraqqiyot darajasining asosiy o‘lchov mezonlaridan biridir. Bu to‘g‘rida bizning eramizdan oldin yashab o‘tgan Pratogor shunday degan ekan: "Inson hamma narsadan ulug‘, yuksak va qimmatlidir".

Ilmiy-texnik taraqqiyot mehnat sharoitiga bir xilda ta’sir ko‘rsatmaydi. Mehnatni yengillashtirish bilan bir qatorda, yuz berishi mumkin bo‘lgan jarohatlanishlar (shikastlanishlar) va kasallanishlar xavfini oshiradi. Bu birinchi navbatda kurilish sanoatida texnik jihatdan murakkab va energiya jihatidan quvvatli texnikalarni qo‘llash, ishlab chiqarish (texnologik) jarayonlarda ish tezligining oshib borishi, intensiv texnologiyani tatbiq etilishi natijasida kelib chiqadi. Shu bilan bir qatorda kurilish va shaxarsozlikda yangi kimyoviy modda, polimer va preparatlarning tadbiq etilishini, ishlovchilar organizmiga ruhiy zo‘riqishlarning oshib ketishini va boshqa holatlarni ham hisobga olish zarur.
Muhimi ishlab chiqarishdagi xavfli omillardan insonni ishonchli himoyalashda yangi vositalarni ishlab chiqarish va ularni hayotga tadbiq etish kerak bo‘ladi. Ilmiy tomondan asoslangan mehnat va dam olish tartibini joriy etish, ta’sirchanlik zo‘riqishlarni kamaytirish borasida chora-tadbirlar ko‘rish, ishchilarni kasbiga qarab aniq tanlov o‘tkazish, ularni kasb bo‘yicha o‘qitishni sifatli olib borishga katta e’tibor qaratish zarur.