Mehnat ta’limini o`qitish texnologiyalari va loyihalashtirish kirish

Talabalar guruhini tashkil topishi va o’qituvchi shaxsiga qo’yiladigan talablar
Ma’lumki, har bir guruhning uziga xos xususiyatlari mavjud buladi. Guruh bilimga chankok, kuchli yoki sustkashlik bilan o’quv jarayonida ishtirok etuvchi bulishi mumkin. Ijodkor va tashabbusli guruhlar ham mavjud. Ushbu guruhda kanday talabalar yigilganligidan, ularning liderlari kanday xususiyatga ega ekanligidan guruhning umumiy xususiyati xosil buladi. L. P. Panasenkoning tadqiqotlari shuni kursatdiki guruhning kelajakda kuchli yoki passiv bulishi o’quv jarayonini natijasiga bevosita tahsir kursatadi. Ularning bilim darajalarining turliligi pedagogdan aloxida yondashuvni talab etadi. Talabalarning xususiyatlaridan kelib chikkan xolda mahlum usulni tanlanishi nafakat talabani aktivlashtiradi, balki uning kasbiy yunalishdagi bilimlarini ham kengaytiradi. Talabalarga axborot berishda, vazifalar yuklashda tabakalashtirilgan xolda yondashuv, ya’ni bir necha topshiriklar variantlarini ishlab chikish yaxshi natija beradi. Bu talabalarning imkoniyatlarini ochilishiga xizmat kiladi. Ammo diferentsial yondashuv uchun mahlum sharoitlar talab etiladi.
Oliy maktab o’qituvchisi shaxsiga jiddiy talablar qўyiladi. Ular pedagoglar va psixologlar tomonidan chukur urganilgan.O’qituvchi shaxsiga kuyiladiganeng muxim talab uning yukori malakali bulishidir,chunki usiz pedagogik faoliyat yuritib bulmaydi. Oliy maktab o’qituvchisi shunday talabalarga javob berishi kerakki,bu talablar uni yuksak darajadagi bulgusi mutaxassislarni shakllantirishiga yordam bersin.
Oliy maktab o’qituvchisiga kuyidagi talablar kuyiladi:

• 
  jamiyat rivojlanishining siyosiy, sotsial va iktisodiy yunalishlarini tugri baxolay olishi;
  
• 
  muayyan tarakkiyot davrida jamiyat uchun zarur bulgan mutaxassisni shakllantirish standartlarini egallagan bulishi;
  
• 
  pedagogikfaoliyatnisevishi;
  
• 
  uz soxasi buyicha maxsus bilimlarga ega bulishi;
  
• 
  zakovatlibulishi;
  
• 
  pedagogiktuygu;
  
• 
  yuksak yetuklik;
  
• 
  umumiy madaniyat va axlokning yuksak darajasi;
  
• 
  pedagogik texnologiyalarni maxorat bilan egallagan bulishi;
  

Pedagog shaxsiga kuyiladigan kushimcha talablar:
-kirishib keta olish;
-san’atkorlik, quvnoqlik, yaxshi did va boshqalar.
Yuqoridasnabutilganlar, pedagogshaxsigaxosbulgantugmaxislatlaremas, balkiularpedagogninguzustidamuntazamvabetinimmexnatinatijasidayuzagakeltiriladi.
O’qituvchining kasbiy faoliyati fvkulotda umumiy va xususiy qobiliyatlarni talab kiladi.
Kasbiy-pedagogik faoliyatning mavafakkiyati xususiy pedagogik qobiliyatlarga boglik buladi. Pedagogikqobiliyatlarningkuyidagiguruhlarifarklanadi:

• 
  obyektga ( talabalga ) nisbatansezgirlik;
  
• 
  kommunikativlik–insonlarga yuz tutish, xayrixoxlik, muomalalik;
  
• 
  pertseptiv qobiliyatlar– kasbiy yetuklik, impatiya, pedagogik tuygu;
  
• 
  shaxs dinamikasi – irodaga tahsir eta olish va mantikiy ishontira olish qobiliyati;
  
• 
  xissiy barkarorlik– uzini boshkara olish;
  
• 
  kreativlik- ijodiyishqobiliyati.
  

Pedagogningxususiykobliyatlarigabilim,malakavako’nikmalarniegallashshaxsnitarbiyalashqobiliyatihamtegishlidir.
O’qitish,o’rganish va o’rgatish bo’yicha qobiliyatlariga quyidagilar kiradi:

• 
  talabani tushunish, kurish va sezish, bunday tushunishning darajasini va xarakterini urnatish qobiliyati;
  
• 
  o’quv materialini mustakil tanlab olish, o’qitishning samara beruvchi usul va metodlarini belgilash qobiliyati;
  
• 
  talabalarning individualligini xisobga olgan xolda ukitish jarayonini tashkil etish qobiliyati;
  
• 
  o’qitish jarayonida pedagogik texnologiyalardan foydalanish qobiliyati;
  
• 
  talabalarning katta odimlar bilan rivojlanishini tashkil etish qobiliyati;
  
• 
  o’zining pedagogik maxoratini takomillashtirish qobiliyati;
  
• 
  o’zining tajribasini boshkalar bilan baham kurish qobiliyati;
  
• 
  mustaqil ta’lim olish va mustakil takomillashish qobiliyati.
  

Pedagogik jarayonga karatilgan pedagogik qobiliyatlarga kuyidagilar kiradi:

• 
  boshqa insonning ichki xolatini tugri baxolash, unga hamdardlik bildirish,hamnafas bulish qobiliyati ( impatiya qobiliyati);
  
• 
  taqlid kilish uchun namuna bulish qobiliyati;
  
• 
  tarbiya jarayonida individual xususiyatlarni inobatga olish qobiliyati;
  
• 
  muloqotning lozim topilgan uslubini, uz urnini topish, kelisha olish qobiliyati;
  
• 
  hurmat ozonish, talabalalar urtasida obruga ega bulish qobiliyati.
  

Kommunikativqobiliyat–bupedagogikuzaroaloqalardoirasidagio’zigaxostarzdanamoyonbuladiganmuloqotqobiliyatidir.Psixologiyagaoidadabiyotlardakommunikativqobiliyatlarningbirnechaguruhlarifarklanadi:
1.Kishining boshqa kishini bilishi. Bu qobiliyatlar guruhida kishiga shaxs sifatida, shaxsning aloxida kiyofasi, motivi va xatti-xarakatlariga baxo berishi, kishining tashki kurinishi, xulki va ichki dunyosiga baxo berishi, savlati, imo-ishora,mimika va pantomtimikasini ukiy olishi kamarab olinadi.
2.Kishining uz uzini bilishi. U uz bilimlarini,qobiliyatini, uz xarakaterini va uz shaxsining boshka kirralarini hamda tashkaridan va uning atrofidagi kishilar unga nisbatan kanday baxo berishi lozim bulsa , shanday baxo berishini kuzda tutadi.
3.Muloqot vaziyatini tugri baxolay olish. Bu vaziyatni kuzatish, uning kuprok axborot bildiradigan belgilarini tanlash va unga dikkatni jalb qilish;yuzaga kelgan vaziyatning sotsial va psixologik mundarijasini tugri idrok etish va baholash qobiliyatidir.
1. Ta’lim vositalari va ularni turlari.
O’quv jarayonida ta’lim vositalarini tanlash.
Ta’lim vositalari o’quv jarayonini samaradorligini oshirishda juda katta ahamiyatga ega. Ulardan fakat o’z urnida foydalanilgandagina ijobiy samara olish mumkin. Birinchi guruhta’lim vositalariga texnik vositalarni kiritish mumkin: o’quv filmlari, ilmiy-tadqiqotga bagishlangan filmlar, kompyuter va internet tarmoklaridan foydalanish va boshkalar. Bu vositalardan foydalanish aloxida shart-sharoit va imkoniyatlarni talab etadi. Ular kurish retseptorlarini ishga tushishi va tasavvurni kengaytirishi naijasida yangi bilimlarni tezrok uzlashtirishga yordam beradi, ammo mustakil fikrlashni chegaralaydi. Bundan tashkari iktisodiy axborotga oid bulgan ma’lumotlarni tez eskirib kolishi, ularni tez-tez yangilab turilishini talab etadi.
2. Tablisa va maxsus sxemalardan foydalanish.
Buturdagita’limvositalario’quvjarayoninitejashgavatasavvurnikengaytirishgakurishorkalixosilbuluvchixotiranikuchaytirishgavaesdasaklabkolishgayordamberadi. Ammo ularning tayyor xolatdaligi uzining salbiy tomoniga ham ega. Talabalar ularni taxlil kilishdan kura tezrok yodlab oladilar. Doskadan foydalanib talabalar bilan birgalikda taxlil kilib chizilgan sxemalar esa talabalarda fikrlash jarayonini aktivlashtiradi. Ammo doskadan ham tugri foydalanish lozim. Iktisodiy fanlarni urganishda mantikiy sxemalarni kullash ayniksa yaxshi natija beradi.
3. Tabiiy ko’rgazmalar (predmetli kurgazma).m-n: pribor, mashina.
Bunda iqtisodiy holat, iktisodiyjarayon, iktisodiyuzarobogliqliklaruzaksinisxemadatopishikerak. Busxemalarnidoskadataxlilkilib, chizishtalabalardaizlanishdominantasinixosilkiladivafikrlashgaurgatadi (Masalaniktisodiymunosabatlarnikursatuvchisxema). Diagrammalariktisodiyta’limtizimidaayniksakattaahamiyatgaega, chunkidiagrammamahlumxolatningkismlarinianikkursatishimkonigaegabuesatuliktasavvurxosilqilishgayordamberadi. Umuman olganda xar bir ta’lim vositasi uz urnida 1-dan mavzuni, 2-dan talabalar guruhini imkoniyatlarini xisobga olgan xolda tanlanishi albatta yaxshi natija beradi. Buning uchun esa pedagog ilmiy metodik tadqiqotlar utkazishi va xar bir guruhda ularni kullab kurishi va optimal variantlarni topa olishi talab etiladi.
Xulosa.
Pedagoguzimkoniyatlarivatalabalarningrivojlanishdarajasigakarabengsamaraliusulnitanlayolishiijodiyyondoshuvnitalabetadi.
O’zfaniniyaxshibiladigan, ammopedagogikmalakagaegabulmaganpedagogo’quvjarayonidayaxshinatijagaerishaolmaydi. Chunki uz bilimlarini talabalarga yetkazish usullarini takomillashtirish ustida unday pedagog bosh kotirmaydi.Metodik ilmiy tadqiqotlar olib bormaydi. Pedagogikjarayontasdiklanganstandartlardankelibchiqqanholdaijodiyvatabaqalashtirilganyo'ndoshuvasosidatashkilklinishilozim. Individual xususiyatlarni xisobga olgan xoldagina kerakli natijaga erishish mukin. Uqitvuchi ilgor pedaogik texnologiyalarni kullashda ham eng avvalo talabalarning darajasini diagnostika qilishdan ishni boshlashi lozim. Har bir rivojlanish pogonasi va uzlashtirish darajasi urganilib tahlil qilingach yul kuyilgan xatoliklar aniklagachgina keyingi boskichga utish talab etiladi. Pedagogikjarayonnitashkiletishdao’quvchilarningmotivatsiyalariniurganishvauniyo’naltirishmuximahamiyatkasbetadi. Pedagogik jarayonni tashkil etishda jamoani shakllanishiga va uzaro munosabatlarda qulay psixologik muxitni vujudga keltirish masalasiga ham aloxida ehtibor karatish zarur.
Pedagogikjarayondata’limvositalaridanuzurnidavatugrifoydalanishuzlashtirishnibirnechabarobarsamaralirokbulishinitahminlaydi.
Tayanch tushunchalar: pedagogik jarayon, texnik vositalar, tablitsa, sxema