Mehnat va kasb ta`limining didaktik tamoyillari

8. Mehnatning o`quvchilarga tushunarli va ularning kuchlari etadigan bo`lishi. (O`quvchilarni yosh va individual xususiyatlarni xisobga olish) – Mehnat ta`limi bo`yicha o`quv materialining mazmuni fan va texnika tarakkiyotining xozirgi zamon darajasiga mos, o`quvchilarga tushinarli bulishi shart. Shuning uchun kupincha o`quvchilarning o`quv materialini uzlashtirishlarini osonlashtiradigan va ularni ancha kiyin nazariy va amaliy masalalar bilan tanishtiradigan har xil metodlarga murojat qilishiga tugri keladi. Mehnat ta`limi o`quvchilarga tushinarli va bajara oladigan bo`lishi uchun nazariy ma`lumotlar gina emas o`quvchilar organizmiga tushadigan jismoniy nagruzkalarni xam nazarda tutish lozim. Mehnat darslarida o`qituvchi charshashning tashqi alomatlarini kuzatib turishi va shunga ko`ra jismoniy nagruzkani boshqarib borishi lozim. O`quvchilarning individual xususiyatlari o`quv materialini, mehnat malaka va ko`nikmalarini o`zlashtirishlaridagina emas, mehnatga munasobatlarida ham namayon bo`ladi. O`quv materiallarini o`zlashtirish qobiliyatlari bo`yicha o`quvchilar bir-biridan sezilarli fark kiladi. Buning sababi o`quvchilarning ba`zilari oilada, ba`zilari texnik tugaraklarda mehnatga birmunsha tayorgarlik kuradi. Mehnat ta`limi o`qituvchisi topshiriqlar tanlashda ana shularning hammasini xisobga olishi kerak. Amaliy ishni bajarish buyicha o`quvchilarni shartli ravishda uch guruhga bo`lish mumkin. Birinshi guruh o`z qobiliyatlariga to`la ishongan, o`zlari uchun yangi bo`lgan ishga ishtiyoq bilan kirishadigan, dastlabki kiyinchiliklardayoq uzini yuqotib quymaydigan, o`qituvchidan yordam surashdan uyalmaydigan o`quvchilardan iborat buladi. Bu gruppaga asosan oilada birmuncha mexnat tayorgarligi kurgan o`quvchilar kiritiladi. Ikkinchi gruppaga uz kobiliyat va imkoniyatini etarlicha baxolay olmaydigan o`quvchilar kiradi, ular ozgina kiyinchilik bulsa uzini yukotib kuyadi, ishni tuxtatadi. Bunday o`quvchilarga aloxida axamiyat berish kerak, ularda uz kuchiga ishonch xosil kilish kerak, ularning ishlarini baxolashda ozgina yutuklarini xam aloxida aytib utib, ularni ishlashga kiziktirish kerak. Uchunchi gruppaga uzining jismoniy mexnat kobiliyatini ortikcha boxalaydigan o`quvchilarni kiritish mumkin. Bunday o`quvchilar uzlariga ishonadi, maktonshaklik kiladi. Ular xar kanday ishning uddasidan chikamiz deb uylaydi, birinshi gruppadagilar kabi ishga ishtiyok bilan bajarishga kirishadilar, ammo kiyinchiliklarga dush kelgach, ularni bartaraf etishga urunib xam kurmay, tuxtab koladilar. Bu o`quvchilar uzlari uchun kiyin ishdan kupincha aynib koladi, unga kizikmay kuyadi. O`qituvchi bunday o`quvchilarga kiyinchiliklarni bartaraf kilishda yordam berishi kerak. Har kanday mehnat kuch harakat, qatiyatlikni taqoza etishiga o`zlarining shaxsiy tajribalarida qayta-qayta ishonch hosil qilgach, bu o`quvchilar ishga aktiv kirishadilar va o`zlariga nisbatan ancha tankidiy munosabatta bo`la boshlaydilar.