Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Binolarga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat. 
1. Vazifasiga muvofiqligi – ya’ni bino qaysi jarayon (maqsad)ga 
mo‘ljallangan bo‘lsa, u shu jarayon talabiga to‘liq javob berishi kerak (yashash 
uchun, mehnat qilish uchun qulay, dam olishga moslashgan va h.q): 
2. Texnik tomondan muvofiqlgi – ya’ni bino kishilarni tashqi ta’sirlar (past 
yoki yuqori harorat, yog‘ingarchilik,shamol va h.k) dan to‘la asrashi, 
mustahkam va ustivor bo‘lishi, ekspluatatsiya sifatlarini uzoq vaqtgacha saqlashi 
lozim; 
3. Binoning ko‘rinishi – me’morchilik va badiiylik talablariga mos holda 
tanlanishi, uning tashqi (eksterьer) va ichki (interьer) ko‘rinishi chiroyli, 
shinam, atrof – muhit bilan o‘zaro uyg‘unlashgan bo‘lishi kerak; 
4. Iqtisodiy jihatdan qulayligi – ya’ni bino va inshoot qurilishida mehnat 
sarfini kamaytirish, qurilish ashyolarini va vaqtini tejash ko‘zda tutiladi. 
 
1.3. Binolarga ichki va tashqi kuchlarning ta’siri 
 
Yqorida ta’riflangan bino konstruksiyalarga bir necha xil tashqi va ichki 
kuchlar ta’sir etadi, ularning ta’riflari quyidagilardan iborat: 
1. Tashqi kuchlar – bino elementlari (qismlari)ning
xususiy
og‘irligi, 
shamolning ta’sir kuchi (muvaqqat yuklar), zilzila, uskunalarining tasodifiy 
buzilishi natijasidagi ta’sirlar va boshqa; 
2. Atrof 
–muhit ta’siri tashqi harorat (konstruksiyani chiziqli 
o‘lchamlarining o‘zgarishiga olib keladi), atmosfera va tuproq namligi ta’siri 
(qurilish ashyolarining xususiyatlarini o‘zgarishiga olib keladi), havo oqimi 
yo‘nalishining ta’siri (xona ichidagi mikro iqlimning o‘zgarishiga olib keladi), 
quyosh nuri energiyasining ta’siri (qurilish ashyosi fizik – texnik 
xususiyatlarining o‘zgarishiga olib keladi), havo tarkibidagi agressiv kimyoviy 
brikmalarning ta’siri (konstruksiyaning emirilishiga va buzilishiga olib keladi), 

---

16 
biologik ta’siri (mikroorganizmlar va qurt –qumirsqalar konstruksiyani emiradi), 
bino ichidagi yoki tashqarisidagi shovqin ta’siridan xonadagi normal akustik 
rejimning buzilishi. 
Fuqoro va sanoat binolariga ta’sir qiluvchi turli xildagi omillar mavjud 
bo‘lib, ular binoning umrboqiyligiga, mustahkamligiga, qolaversa bino ichidagi 
mikroiqlimga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu bilan binoning holati, belgilangan 
me’yoriy xizmat davrigacha avariya holatiga kelib qolishi mumkin. Bu bilan 
binoning texnik holati darajasi hayotiy xavfsizlik nuqtai nazaridan o‘rganilishi 
lozim bo‘lgan ob’ektga aylanadi. SHu bilan birga binolarning o‘zi ham tashqi 
muhitga bir qancha ta’sir ko‘rsatadi. Buomillar kelib chiqishi va ta’sir qilish 
darajasiga qarab tashqi va ichki turlarga bo‘linadi. Binolarga ta’sir qiluvchi 
omillar hamda binolarning tashqi muhitga ko‘rsatadigan ta’sirlari 1.13- va 1.14- 
rasmlarda ko‘rsatilgan. 
• Fizikaviy-kimyoviy ta’sirlar 
• Mexaniq ta’sirlar. 

---

17