Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

13.3. Qurilishda ishlatiladigan xavozalar va ulardan foydalanishda mehnat 
xavfsizligi 
Qurilish tajribasidan ma’lumki eng tarqalgan xavozalarga metal quvurdan 
tayyorlangan panjarasimon xavozadir. 
Bu xavozaning tuzilishi juda oddiy va ishlatishga qulay, bir joydan ikkinchi 
joyga tez va oson kuchirish imkonini beradi. 
Xavozalarni ustunlari ikki qatorda binoni devori buylab xar 2 m masofada 
maxsus tayyorlangan poydevor ustiga mustahkam urnatiladi. 
Ustunlar eniga 1600 mm. bo’yiga esa 2000 mm uzunlikdagi shakllar bilan 
boltsiz bog’lanadi.
Ularning ustidan qalinligi 50 mm taxta shitlar yotqiziladi. 

---

332 
Xavozalarning ustuvorligi va ularni bino devoriga yoki yuk ko’taruvchi 
qurilmalariga maxsus tiqin KB-3 yoki ankerlar yordamida mahkamlash orqali 
ta’minlanadi. Ankerlarni soni balandligi bo’yicha har 2 qavatda 1tadan xisoblab 
bino xavozasining 50 m
2
yuzasining o’rtasiga yana bitta ankerli bog’lagich 
o’rnatiladi. Bundan tashqari xavozalarni tashqaridan o’rnatiladigan gorizontal va 
vertikal 
shaklida 
tebranishga 
qarshi 
ishlaydigan 
bog’lovchilar 
orqali 
mustahkamligi ta’minlanadi. Kuruvchi ustalarni xavozaga chiqib tushishlari uchun 
har 30-40 m oraliqda bir -marshli zinalar qo’yiladi. Zinalar xavozaning tashqi 
sirtiga 2x2m o’lchamda chiqqan holda o’rnatiladi.
Odamlar xavozadan tushib ketmasligi uchun har qavatning tashqi ustunlar 
orasiga 1,2m balandlikda to’siq panjara o’rnatiladi. Zina atrofini esa bo’yi barobar 
panjara yoki sim tur bilan o’raladi. Ba’zan ko’p qavatli sanoat korxonalarini 
devorlarini pardozlashda simarqonlarda o’rnatilgan osma xavozalarni qo’llanilishi 
yaxshi samara beradi.
Qurilishda quruvchilarning erdan 1,5 metr va undan balandroqda joylashgan 
ish joylariga chiqishlari va qurilishga bog’liq ishlarni bajarishlari uchun oyoqlari 
ostiga maxsus moslamalar ixtiro etilgan. Ularni odatda xavozalar deb yuritiladi. 
Dastlab xavozalar yogoch gulalaridan yoki taxtalardan panjarasimon ko’p qavatli 
qilib bino va inshootlar atrofini o’ragan xolda qurilgan. Keyinchalik qurilish 
sanoati rivojlangan sari xavozalarga ehtiyoj oshib, ular xam takomillashib bordi. 
Hozirgi hayotda umumqurilish ishlarida jamoa muxofaza vositasi sifatida 
konstruktiv echimi turlariga bo’lgan har xil xavozalar keng qo’llaniladi.
Xavozaning vazifalariga qarab quyidagi guruxlarga bo’linadi: 
-Konstruktiv tuzilishi bo’yicha panjarasimon, minora shaklida, kajova va 
maydoncha shaklida; 
-O’rnatilishi bo’yicha – mustaqil poydevorga o’rnatilgan tirkab qo’yiladigan, 
osib qo’yiladigan va suriladigan; 
-Ish uslubi bo’yicha – qo’zgalmas, o’zgaruvchan, ya’ni mexanik yoki yarim 
avtomatik boshqariladigan; 

---

333 
-Yuk ko’tarish imkoniyati bo’yicha yengil, o’rtacha va og’ir toifalarga 
bo’linadi.