Меҳнат иқтисодиёти фани меҳнат иқтисодиётининг предмети ва услубияти

МЕҲНАТ ИҚТИСОДИЁТИ
ФАНИ
Меҳнат иқтисодиётининг предмети ва услубияти
Меҳнат – инсоннинг муайян эҳтиёжларини қондира оладиган ва ўзига керак бўладиган моддий ёки маънавий неъматлардан иборат буюм, товар, хизмат, фан, маданият, санъат асарлари ва ҳоказоларни ишлаб чиқариш бўйича онгли, мақсадли ва тақиқланмаган фаолияти.
Меҳнат иқтисодиёти – жадал ижтимоий ташкил этилган тизим бўлиб, унда иш кучини такрор ишлаб чиқариш жараёни – уни ишлаб чиқариш (ходимларни тайёрлаш, ўқитиш, малакасини ошириш ва ҳоказо), тақсимлаш, айирбошлаш ва фойдаланиш содир бўлади, шунингдек ходим билан меҳнат воситалари ва буюмларининг ўзаро таъсир кўрсатиш шарт-шароитлари ва жараёни таъмин этилади.
Меҳнат иқтисодиётининг даража бўлимлари

Ижтимоий-меҳнат сиёсати қуйидагиларни ўз ичига олади

• инсон ресурсларини такрор ишлаб чиқариш, демографик (нуфус) ва ижтимоий-иқтисодий омилларни ҳисобга олиб жамиятнинг меҳнат ва ижодий салоҳиятини ўстириш;
• пенсионерларга, ногиронларга ва ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлган бошқа тоифадаги шахсларга давлат кафолатлари бериш асосида аҳолининг ижтимоий ҳимояланганлигини таъминлаш;
• минимал истеъмол бюджети, тирикчилик минимумини белгилаш;
• давлат ижтимоий суғуртаси ва ижтимоий таъминоти тизимларини жорий этиш;
• молиялашнинг бюджетдан ташқари манбаларидан фойдаланиш;

хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесда ходимларнинг мавжуд моддий, техникавий ва табиий ресурсларни тўла-тўкис ишга солишдан, янги маҳсулот ва технология турларини ўзлаштиришдан, корхоналарда зарур меъѐрий ҳужжатлар, материаллар ва тавсияларни ишлаб чиқиш,

• хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесда ходимларнинг мавжуд моддий, техникавий ва табиий ресурсларни тўла-тўкис ишга солишдан, янги маҳсулот ва технология турларини ўзлаштиришдан, корхоналарда зарур меъѐрий ҳужжатлар, материаллар ва тавсияларни ишлаб чиқиш,
• меҳнат бўйича мутахассислар тайѐрлаш йўли билан меҳнатни ташкил этиш, меъѐрлаштириш, меҳнат шароитлари ва уни рағбатлантиришни яхшилашдан тўғридан-тўғри иқтисодий манфаатдорлигини таъминлайдиган механизмларни яратиш асосида меҳнатга ҳақ тўлашни ўстириб, меҳнат унумдорлиги, самарадорлиги ва даромадлилиги мутаносиб тарзда ва ўзаро боғлиқ ҳолда ўсишини таъминлаш;
• меҳнатни ташкил этишни бошқариш: товарлар ва сармоя бозорларининг ҳолатини ҳисобга олган ҳолда меҳнат бозорларида ишчи кучи ва иш жойларига бўлган талаб билан таклифни мувофиқлаштириш;
• иш билан бандлик ва меҳнатга ҳақ тўлаш даражаси ўртасидаги нисбатларни нархлар даражаси билан инвестиция, солиқ ва молия-кредит сиѐсати билан ўзаро боғлиқ ҳолда оптималлаш;
• бўшатилаѐтган ходимлар ва иш билан банд бўлмаган катта ѐшдаги аҳолини касбини тайѐрлашни ва қайта тайѐрлашни таъминлаш, ҳақ тўланадиган жамоатчилик ишларини ташкил этиш;
• аҳолининг кўчиши - ички ва ташқи миграцияси, иш қидириб ва мажбуран миграция қилиши масалаларини ҳал этиш;
• тирикчилик минимуми ҳамда мулкчилик шаклларидан қатъи назар, хўжалик ҳисобидаги ва бюджетдаги соҳалар ходимлари учун, шу жумладан, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларидаги ходимлар учун минимал истеъмол бюджетининг қиймати ўсишига мувофиқ энг кам меҳнат ҳақи миқдорини тартибга солиш;
• фондларни ҳамда ходимларга тўланадиган меҳнат ҳақининг индивидуал миқдорларини солиқлар ѐрдамида тартибга солиш ва бошқалар.

Меҳнат фаолиятининг биологик (физиологик, руҳий ва руҳий-физиологик) жиҳати меҳнат жараѐнида мушаклар, мия, асаблар, ҳис-туйғу органларининг қуввати сарфланишидан иборат бўлади. Инсон қувватининг сарфлари инсон организмига тушадиган жисмоний (динамик ва статик) ҳамда асабий-руҳий иш юкининг ўлчамига боғлиқ бўлади.
Динамик жисмоний иш юки жисмоний иш ҳажми билан (килограммометрларда), қувват сарфлари ўлчами билан (калорияларда), куч-ҳаракатнинг қуввати билан (ваттларда) белгиланади. Статик жисмоний иш юки ўз танаси ѐки тананинг айрим қисмларини жойдан-жойга ўтказмаган ҳолда киши амалга оширадиган ҳаракат ўлчамининг ушбу ҳаракатни амалга ошириб туриш вақти (килограмм-сония)га кўпайтирмаси билан тавсифланади.
Меҳнат фаолиятининг ташкилий-технологик жиҳати ходимнинг ишлаб чиқариш воситалари – меҳнат предметлари ва воситалари билан ўзаро таъсирининг муайян тизимидан иборат.
Бундай ўзаро таъсир қуйидагиларга боғлиқ:
Ходимлар ўртасида ўзаро ҳаракатлар қуйидагиларга боғлиқ:
- биринчидан, меҳнатни ташкил этишнинг якка тартиб ва жамоа тарзидаги шакллари, корхонада қабул қилинган меҳнат тақсимоти ва кооперацияси;
- иккинчидан, ходимлар таркиби ва сони;
- учинчидан, корхонанинг ташкилий-ҳуқуқий шакли.
Ходимлар ижтимоий тузилмаси корхона фаолиятининг самарадорлигига таъсир этадиган муҳим кўрсаткичдир. Қулай ижтимоий тузилма меҳнат фаоллиги ва ижодий ташаббусни ривожлантириш, меҳнат интизоми ва меҳнат самарадорлигини юксалтиришга кўмаклашади.
Баъзи ижтимоий гуруҳлар мавжудлигига кўра, корхона ходимларининг турли ижтимоий қатламлари ташкил топади. Шу муносабат билан эса ижтимоий тузилманинг қуйидаги турлари ажратилади: вазифавий ишлаб чиқариш, касбий-малакавий, демографик, миллий, ижтимоий-руҳий ва ҳоказо.
ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!