Mendeleyevning kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasi hamda uning ahamiyati

Kimyoviy elementning davriy sistemadagi o‘rni uning atom tuzilishi va xossalariga bog‘liq.

Radioaktivlikni o‘rganish (M.Skladovskaya-Kyuri, P.Kyuri, E.Rezerford) kimyoviy element atomi murakkab sistema ekanligini ko‘rsatdi.
Mari Skladovskaya Kyuri

Atom musbat zaryadga ega bo‘lgan yadrodan va uning atrofida harakatlanuvchi elektronlardan iborat (elektron (e–) 9,1 ⋅ 10–31 kg massaga va 1,6 ⋅ 10–19 Kl manfiy elektr zaryadiga ega).

Atomdagi elektronlar to‘plami elektron qobiq deb ataladi.

Proton-neytron nazariyasiga ko‘ra, atom yadrosi proton va neytronlardan iborat (proton (p) 1 a.m.b. massaga va +1 zaryadga ega zarra; neytron (n) proton massasiga yaqin massaga ega elektroneytral zarra).

Proton-neytron nazariyasiga ko‘ra, atom yadrosi

Atomlarning absolyut massasi (A) atom tarkibiga kiruvchi barcha zarralar massalari yig‘indisiga teng: A = protonlar massasi + neytronlar massasi + elektronlar massasi

Elementar zarralar ham atom va molekulalar singari materiya turlaridir.

Atom tuzilishini o‘rganish shuni ko‘rsatdiki, davriy sistemada elementlar atomlarning elektron pog‘onalari tuzilishiga mos ravishda ma’lum tartibda joylashadi.

Kimyoviy elementlar va ulardan hosil bo‘luvchi oddiy hamda murakkab moddalarning xossalari shu elementlar atomlarining yadro zaryadlari bilan davriy bog‘lanishda bo‘ladi.

Har bir guruh bosh va qo‘shimcha (yonaki) guruhchaga bo‘linadi.

Bosh guruhchalardagi elementlar atomlari tashqi elektron pog‘onalaridagi elektronlar soni (He dan tashqari) guruh raqamiga teng.

O’quvchilarga shuni aytish mumkinki, elementga atom tuzilishi nazaryasi asosida berilgan ta’rif – yadrosining zaryadi bir xil bo’lgan atomlar turi ekanligi Mendeleyev bergan ta’rifga zid emas, balki uni yanada to’ldiradi, chunki yadrosining zaryadi bir xil bo’lgan atomlar davriy sistemada bitta katakka joylashgan.

• O’quvchilarga shuni aytish mumkinki, elementga atom tuzilishi nazaryasi asosida berilgan ta’rif – yadrosining zaryadi bir xil bo’lgan atomlar turi ekanligi Mendeleyev bergan ta’rifga zid emas, balki uni yanada to’ldiradi, chunki yadrosining zaryadi bir xil bo’lgan atomlar davriy sistemada bitta katakka joylashgan.
• Kimyoviy elementlar haqida olingan bilimlar asosida o’quvchilar quyidagilarni bajara oladilar:
• 1) elementning davriy sistemada joylashgan o’rni haqida gapirib berish ;
• 2) atomning tuzilishini tasvirlash;
• 3) element va uning birikmalarining xossalarini aytib berish;
• 4) elementning xossalarini boshqa guruhdagi, boshqa davrdagi elementlarga taqqoslash.