Menejment” kafedrasi “soha iqtisodiyoti va menejmenti” fani bo‘yicha Bakalavriatning Yeutt va barcha noiqtisodiy ta’lim yo‘nalishlari talabalari uchun

8- AMALIY MASHG‘ULOT
8-MAVZU: Ishlab chiqarish harajatlari va moliyaviy natijalari
REJA

1. 
   Ishlab chiqarish harajatlarini tasniflash
   
2. 
   Korxonada mahsulot tannarxining turlari
   
3. 
   Yillik ishlab chiqarish harajatlari mahsulot tannarxi
   
4. 
   Iqtisodiy elementlar va kalkulyasiya bandlari bo‘yicha harajatlar
   
5. 
   Uchastka, sex, ishlab chiqarish, zavod mahsulotining tannarxi
   
6. 
   Sanoat mahsulotlarining tannarxini pasaytirish manbalari va omillari
   

Mavzuni o‘rganishga doir nazariy ma’lumotlar
Ishlab chiqarish harajatlari (mahsulot tannarxi) dcganda hom - ashyo, maleriallar. Yoqilg‘i, energiya, asosiy fondlar, mehnat resurslari hamda ishlab chiqarish uchun sarflangan boshqa harajatlarning puldagi ifodasi tushiniladi.
Korxona rentabilligi deb, foydaning asosiy va aylanma mablag‘lari normallashgan qismining nisbatiga aytiladi. Korxona rentabilligi uning samarali ishlash faoliyatini bildiradi:
R = _{ }
Bunda:
R-ishlab chiqarish rentabilligi (%)
F-foyda (so‘m)
A_if- asosiy ishlab chiqarish formulalari (so‘m)
A_FN-normallashgan aylanma fondlar (so‘m)
Mahsulot rentabilligi:
R = _{ }
Bunda:
T_N-mahsulotning to‘la tannarxi (so‘m)
Foyda deb, mahsulotni ulgurji narxda sotishdan hosil bo‘lgan pul miqdoridan, uning ishlab chiqarishga sarflangan harajatlarini chegirib tashlangan holda paydo bo‘lgan sof daromadga aytiladi.
Korxana foydasi quyidagicha farqlanadi:

1. 
   Mahsulot sotishdan olingan foyda
   
2. 
   Balans bo‘yicha olingan (umumiy) foyda :
   
3. 
   Hisobiy foyda:
   F_X=F_U – F_ES (so‘m)
   Bunda:
   

F_es- yer, suv va boshqa jami to‘lovlar yig‘indisi.
Realizatsiya qilingan mahsulotning ulgurji narxsi tushum (abarot solig‘idan tashqari) bilan mahsulot to‘la tannarxi (TN) o‘rtasidagi farq bo‘lib, u quyidagi formula asosida qo‘llaniladi:
F_s =TM_ulg - TN
Mahsulot tannarxi harajatlarning kelib chiqish o‘rniga ko‘ra uch turga bo‘linadi:
l. Sex tannarxi - bu muayyan sexning mahsulot tayyorlashga sarflagan harajatlaridir. U quyidagicha topiladi:
T_TS=(M-SN)+I_A+O_n
Bunda:
M-material harajatlari,
SN- sotiladigan chiqindining qiymati,
I_A-asosiy ishchilarning maoshi
O_N- qo‘shimcha harajatlar.
Qo‘shimcha harajatlar esa ma’lum turdagi mahsulot tannarxiga asosiy mahsulotni ishlab chiqarish bilan shug‘ullanuvchi ishchilarning umumiy ish haqiga proporsional ravishda kiritiladi va quyidagicha ifodalanadi:

K_X = _{ }

Bunda:
U_QX-sex korxana miqyosidagi umumiy qo‘shimcha harajatlar yig‘indisi.
I_A-sexdagi asosiy ishchilarning umumiy ish haqi.
I_AB-ma’lum buyum tannarxiga qo‘yiladigan asosiy ish haqi.

2. Mahsulot ishlab chiqarish tannarxi sex tannarxi bilan umumzavod qo‘shimcha harajatlarini o‘z ichiga oladi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.

ICH_T =_{ }
Bunda:
_{ } - korxananiiig mahsulot ishlab chiqaradigan sexlari sonining yig‘indisi.
U_qx- umumkorxona miqyosidagi qo‘shimcha harajatlar
3. Mahsulotning to‘la tannarxi ishlab chiqarish tannarxi bilan ishlab chiqarishdan tashqari harajatlardan tashkil topadi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
T_T = ICH_t+T_x
Bunda:
Tx- ishlab chiqarishdan tashqari harajatlar.
Mahsulotning narxi- bu mahsulot birligi qiymatining puldagi ifodalanishidir. U ulgurji va chakana savdo narxlarga bo‘linadi.
1. mahsulotning ulgurji narxi 2 xil buiadi.
a). mahsulotning korxona ulgurji narxi.
UN_K = T_T + F F- foyda
b). mahsulotning sanoat ulgurji narxi:
UNs = UN_K + K_KS
Bunda:
K_ks- qo‘shilgan qiymat solig‘i.
2. Mahsulotning chakana narxi:
CHN =UN_S+SCH
Bunda:
SCH- savdo chegirmalari, ya’ni savdo tashkilotlarining chiqimlari.