Menejment va statistika

O‘zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsulotining tarkibi, %

jadval

	1995	1998	2000	2010	2012	2013
Sanoat	17,1	14,9	14,2		24,0	24,2
Qishloq xo‘jaligi	28,0	26,8	30,1		17,6	17,6
Transport va aloqa	7,3	6,8	7,7		11,9	11,9
Qurilish	7,1	7,5	6,0		6.3	6,0
Savdo va umumiy ovqatlanish	5,2	8,4	9,7		8,8	8,5
Boshqa sohalar	22,2	21,2	19,8		23,1	23,8
Tovarlarga va eksport import muammolariga sof soliqlar	13,1	14,4	12,5		8,3	8,0
Jami	100	100	100	100	100	100

Manba: To‘xliyev N va boshqalar. O‘zbekiston iqtisodiyoti asoslari. T.: 2006 y va keyinga stat. ma’lumotlar.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, YaIM tarkibida qishloq xo‘jaligi tarmog‘i mamlakat mustaqilligining dastlabki yillarida katta xisani tashkil etgan (1995y-28,0%). Lekin keying yillarda iqtisodiy tarmoqlarni ayniqsa sanoat tarmog’ini rivojlantirish bo’yicha ko’rilgan chora tadbirlar natijasida korxonalar soni ko’paydi, ular yangi texnika va texnalogiya bilan jihozlandi. Buning natijasida sanoat tarmoqlarida maxsulot ishlab chiqarish barqaror yuqori suratlar bilan rivojlandi va YaIM tarkibida sanoat xisasi 1995-yilgi 17,1% dan 2013-yilda 24,2 % ko’tarildi.

MHT bo‘yicha YaIM uch xil uslub bilan hisoblanishi mumkin.

YaIM – ishlab chiqarish usuli;

- daromadlarni taqsimlash usuli;

- pirovard iste’mol (foydalanish) harajatlari usullarida.
3. YaIM ni ishlab chiqarish usuli bilan hisoblash

YaIM ni ishlab chiqarish usulida hisoblanganda mamlakat miqyosida barcha rezidentlari tomonidan yaratilgan qo‘shilgan qiymatlar summasini tarmoqlar va sektorlarda ishlab chiqarilgan barcha mahsulotlar va ko‘rsatilgan xizmatlar qiymatidan ishlab chiqarish jarayonida to‘liq iste’mol qilingan mahsulotlar va xizmatlar ya’ni oraliq iste’mol (OI) qiymatini ayirib tashlab topiladi. Ja’mi ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ko‘rsatilgan xizmatlar ya’ni ja’mi ishlab chiqarilgan mahsulotlar (JIM) tarkibiga:

• 
  o‘z iste’moli yoki boshqa rezidentlarga sotilgan mahsulotlar;
  
• 
  boshqa rezidentlarga ko‘rsatilgan xizmatlar;
  
• 
  davlat boshqaruv idoralari va notijorat nodavlat tashkilotlariga ko‘rsatilgan xizmatlar;
  
• 
  uy xo‘jaligiga ko‘rsatilgan bozor xizmatlari va shu kabilar kiradi.
  

Haq to‘lanadigan uy xo‘jaligi xizmatlari ya’ni o‘z uyidagi ovqat tayyorlash, Kir yuvish va shu kabilar MHT tasnifi bo‘yicha JIM tarkibiga kiritiladi.

YaIM ishlab chiqarish usulida barcha yaratilgan mahsulotlar (m) va xizmatlarning bozor bahosidagi qiymatlari yig‘indisidan iborat.

YaIM = MR+XR.

Misol: ishlab chiqarilgan mahsulotlarning bozor bahosidagi qiymati MR = 1092,6 birlik.

Ko‘rsatilgan barcha xizmatlar qiymati XR = 900, 2 br.

Mahsulot ishlab chiqarish uchun ishlatilgan xom ashyo va boshqa oraliq iste’moli (OI)ning bozor baholaridagi qiymati = 546,3br.

Ko‘rsatilgan xizmatlar uchun sarflangan OI = 474,4

YaIM = 1092,6 + 900,2 – 546,3 – 474,4 =972,1