Metallarning xossalari Konstruktsion materiallarning fizikaviy, texnologiyaviy, eksplutatsiyaviy va mexanikaviy xossalari

xossalari 

afzalligi 

misollar 

qo’llanilishi 

Metall 

yaltiroqligi 

Quyosh nurini 

qaytarishi  

yaltiroq metallarga 

Hg, Ag, Pd 

Oina tayyorlash 

zichligi 

Engil metallar 

zichligi 5 g/sm

3

 

Na, K, Ba, Mg, Al. 

Eng yengil metall– 

litiy 0,533 g/sm

3

 

Oblitsovkalar, 

samolyot detallari 

Ogir metallar  

zichligi 5 g/sm

3 

ko’p 

Sn, Fe, Zn, Au, Pb, 

Hg. Eng og’ir 

metall – osmiy 

zichligi  22,5 g/sm

3

 

Qotishmalar olish 

uchun ishlatiladi 

plastikligi 

Ichki tuzilishini 

buzilishlarisiz shakl 

o’zgarishi  

Eng plastik  – Au, 

Cu, Ag. donador – 

Zn, Sn, Bi, Mn 

Formavkalash, 

trubalarni egish , 

tola  tayyorlanadi 

qattiqligi 

Yumshoq pichoq 

bilan kesiladi  

Na, K, In 

Izgotovlenie mыla, 

stekla, udobreniy 

qattiq – olmos 

qattiqligi bilan 

solishtiriladi 

Eng qattiq – xrom, 

oina bilan kesiladi 

Osma 

konstruktsiyalar 

ishlab chiqariladi 

Suyuqlanish 

temperaturasi 

Legkoplavkie – 

temperatura 

plavleniya nije 

1000°S 

Hg (38,9°S), Ga 

(29,78°S), Cs 

(28,5°S), Zn 

(419,5°C) 

Proizvodstvo 

radiotexniki, jesti 

Qiyin eriydigan 

1000°S 

temperaturadan 

yuqori 

Cr (1890°S), Mo 

(2620°S), V 

(1900°S). Eng 

qiyin eriydigan 

volьfram (3420°S) 

Lampalar spirali 

Issiqlik 

o’tkazuvchanligi 

Boshqa jismlarga 

issiqlik o’tkazishi 

O’zidan elektr 

tokini Ag, Cu, Au, 

Al o’tkazadi 

Oziq ovqatlar 

saqlash uchun 

metall idishlar 

Elektr 

o’tkazuvchanligi 

Erkin elektronlar 

yordamida elektr 

toki o’tkazadi  

Elektr uzatish 

simlari 

 

 

           

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Texnikada ishlatiladigan metallarning elektr o’tkazuvchanligi turlicha bo’ladi.

  

 

 

Metallarni rangi va yaltiroqligi. Ushbu ikki ko’rsatkich orqali metallarni 

qayta badii ishlashda eng ko’p ishlanadi. 

Metall 

va 

qotishmalar 

rangi 

Metall 

va 

qotishmalar 

rangi 

Toza oltin 

sariq 

Toza kumush 

oq 

Kam 

probali 

oltin 

Qizg’ish sariq 

Kam 

probali 

kumush 

Oqimtir kulrang 

Oltin va kumush 

qotishmasi 

Ko’kimtir -sariq 

Nikelь  

kulrang 

mis 

qizil 

xrom 

Sovuq kulrang 

latun 

Ko’kimtir -sariq 

alyuminiy 

To’q kulrang 

bronza 

Qizg’ish sariq 

Oinali cho’yan 

Oq kulrang 

Magnit xossalari. 

 

Po’lat va CHo’yanni magnit xossalari ularning ximiyaviy tarkibigina emas, 

balki  ichki  tuzilishiga  ham  bog’liq.  Bundan  shu  narsa  kelib  chiqadiki  magnit 

xossalari doimiy emas, ularga termik va mexanik ishlov berilganda o’zgaradi. 

 

Temirni  sovuq  xolatida  magnit  xossalari  ancha  sezilarli  bo’lib,  uni 

qizdirilganda  magnit  xossalari  ancha  kamayib  boradi  va  butunlay  yo’qolishi 

mumkin. 

 

Magnit  xossalariga  ega  bo’lgan  po’lat  texnikada  juda  ko’p  tarmoqda 

ishlatiladi.  Misol,  rudalarni  saralashda,  temir-tersakni  ko’tarishda,  dinamo 

mashinalarda,  radio-telefon,  telegraf  apparatlarining  detallarini  tayyorlashda 

ishxolatiladi. 

 

Ba’zan  magnit  xossalariga  ega  bo’lmagan,  po’latlarni  ishxolatishga  to’g’ri 

keladi. Bunday po’latlarni tarkibida ma’lum miqdordda nikel va marganets bo’ladi. 

 

 

---

Ximiyaviy xossalari. 

 

Metallar  va  qotishmalar  muxit  ta’sirida  ximiyaviy  o’zgaradi.  Bu 

o’zgarishlarni korroziya deb ataladi. 

 

Korroziya  turli  metallarda  turlicha  ruy  beradi:  temir  zanglaydi,  misni  ustki 

qismi kukaradi, qurg’oshin xiralashadi, alyuminiy qorayadi va xakazo. 

 

Ba’zi  metallar  tashqi  muxitga  chidamli  bo’ladi.  Bu  metallar 

karroziyabardosh metallar deyiladi. platina oltin, kumush shu kabi metallardir. 

          Ba’zi  metallar ishqor va kislotalarga bardoshli bo’lgani bois, kilata bardosh 

metallar  deyiladi.misni  kiritish  mumkin.  Yuqori  temperaturada  oksidlanmaydigan 

metallar ham mavjud bo’lib,ular olovbadosh metallar deyiladi. Misol sifatida: bug’ 

qozonlarini  yuqori  temperaturadli  gaz  va  alanga  o’tkazuvchi  trubalarini  keltirish 

mumkin.  Ko’p  metallar  va  qotishmalar  yuqori  temperatura  sharoitida  ximiyaviy 

o’zgaradi. 

 

Metallar qizdirilganda oksidlanib, ustki qismida kuyindi xosil qiladi.  

 

Metallarni  oksidlanishi,  bug’lanish  va  boshqa  xodisalar  sababli  nobud 

bo’lishi  chikindiga  chiqish  deb  ataladi.  Yuqori  darajada  qizdirilganda 

oksidlanmaydigan metallar issiqlikka chidamli metallar deb ataladi. 

 

Ba’zi  metallar  chug’dek  qizdirilganda  ham  o’z  strukturasini  sao’lash, 

yumshamaslik  va  og’ir  nagruzkada  ham  deformatsiyalanmaslik  xususiyatiga  ega, 

bunday metallarni o’tga chidamli metallar deb aytiladi.