Metallurgiya va kimyoviy texnologiyalar

Parametrlarning nomlanishi	O’lch. birl.
Paramtr kattaligi
1.	Ohak zavodidan keladigan karbonat jinsining faolligi, Sao bo'yicha	%	60 dan kam emas
2.	Tegirmon unumdorligi	t/s.	9-10
3.	I bosqich klassifikatorining drenajidagi qattiq tarkib	%	16-18
4.	Klassifikator drenajidagi 0,071 mm sinf tarkibi	%	65-75
5.	Gidrosiklon drenajidagi qattiq tarkib	%	10-12
6.	Gidrosiklon drenajidagi 0,071 mm sinf tarkibi	%	80-90
7.	Gidrosiklon drenajidagi karbonat jinslari eritmasining konsentratsiyasi	%	8-12
8.	CaO bo'yicha maydalash va flotatsiya ustaxonasiga yetkazib beriladigan karbonat tog’ jinslari eritmasining konsentratsiyasi	%	3-6

3.1. Flyuzsiz shixta tarkibini hisoblash
Biz shixtani 100 kg quruq massaga hisoblaymiz. Hisoblash uchun shixtaning alohida tarkibiy qismlarining kimyoviy, fazoviy va mineralogik tarkibi to'g'risida ma'lumotlar talab qilinadi.
Shixta tarkibiy qismlarining kimyoviy tarkibi jadvalda keltirilgan. 1.1. Faza va mineralogik tarkib ma'lumotlari hisoblash jarayonida beriladi.
3.1.1-jadval
Materiallarning kimyoviy tarkibi

Shixta tarkibi	Tarkibi , %
	Cu	Zn	Pb	Fe	S	SiO2	Al2O3	CaO	MgO	Aral.	jami
Mis konsentrati	19,0	1,5	0,5	30,2	38,0	1,0	1,0	1,0	–	7,8	100,0
Oltin o'z ichiga olgan konsentrat	4,0	0,2	0,5	25,0	20,0	34,0	1,0	1,0	–	14,3	100,0
Siklon changlari	15,0	28,0	5,0	15	5.3	9,0	2,0	2,0	–	18,7	100,0
Shlak konsentrati	23,0	2,0	0,5	38,0	18,2	8,1	1,0	1,8	0,5	6,9	100,0

Texnologik parametrlarga, ilmiy-tadqiqot ishlari natijalariga, qabul qilishdan oldingi amaliy ishlarga muvofiq, ushbu tarkibiy qismlarning ulushi jadvalda keltirilgan.

3.1.2- Jadval
Shixtadagi komponentlarning ulushi

Material nomi	Shixta komponenti	Shixtadagi ulush, %
Birlamchi sulfidli xomashyo	Mis konsentrati	40,00
Birlamchi xomashyo	Oltinsaqlovchi konsentrat	25,00
Aylanma material	Siklonlar changgi	10,00
Texnogen xomashyo	Shlak konsentrati	25,00
Jami		100,00

Hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun elementlar va birikmalarning atom massalari kerak. Elementlarning massalarini D. I. Mendeleyevning kimyoviy elementlari jadvalidan topamiz, birikmalarning massalari alohida tarkibiy qismlarning massasiga qarab hisoblanadi

3.1.3- Jadval
Kimyoviy elementlar va ularning birikmalarining massalari

Element	М, g/mol	Birikma	М, g/mol	Birikma	М, g/mol
Cu	63,5	CuFeS2	183,3	FeS	87,8
S	32,1	CuS	95,5	ZnO	81,4
Fe	55,8	FeS2	119,8	PbO	223,2
Zn	65,4	ZnS	97,4	Fe3O4	231,4
Pb	207,2	PbS	239,2	2FeO∙SiO2	203,6
O	16	Cu2S	159	FeO	71,8
Si	28.1	SiO2	60	Fe2O3	159,6
Ca	40,1	CaO	56	СО2	44
C	12	Al2O3	101,8	SO2	64

3.2. Mis konsentratining ratsional tarkibini hisoblash
Biz 100 kg quruq konsentrat uchun ratsional tarkibni hisoblaymiz. Faza tahliliga ko'ra, sulfidli mis kontsentratidagi asosiy metallar quyidagi minerallar shaklida bo'ladi: CuFeS₂, Cu₂S, CuS, PbS, FeS₂, ZnS. Bo'sh tog’ jinslari SiO₂, Al₂O₃, CaO va boshqa komponentlar bilan ifodalanadi. Ratsional tarkibni hisoblash uchun jadval tuzish kerak.
Bu kontsentratlar tarkibiga kiradigan barcha kimyoviy birikmalar va elementlarni hisobga olib, ratsional tarkibni hisoblash uchun jadval tuziladi (jadval. 1.4). To'ldiriladigan kataklar "x"belgisi bilan belgilangan. Jadvalga kiritilgan ma'lumotlar satrlar va ustunlar bo'yicha umumlashtiriladi. Hisoblash 100 kg ga teng bo'lganligi sababli, ustundagi raqamlar yig'indisi "Jami" va "jami" qatoriga 100 raqami berilishi kerak ("XX"katak).
3.2.1- jadval

Birikma

Jami

Cu

Zn

Pb

Fe

S

SiO2

Al2O3

CaO

O

boshqa

CuFeS2

х

–

–

х

х

–

–

–

–

–

х

Cu2S

х

–

–

–

х

–

–

–

–

–

х

CuS

х

–

–

–

х

–

–

–

–

–

х

ZnS

–

х

–

–

х

–

–

–

–

–

х

PbS

–

–

х

–

х

–

–

–

–

–

х

FeS2

–

–

–

х

х

–

–

–

–

–

х

SiO2

–

–

–

–

–

х

–

–

–

–

х

Al2O3

–

–

–

–

–

–

х

–

–

–

х

CaCO3

–

–

–

–

–

–

–

х

–

х

х

boshqa

–

–

–

–

–

–

–

–

–

х

х

jami

х

х

х

х

х

х

х

х

х

х

ХX

Jadval to'ldirilgandan so'ng, "jami" ustuni konsentratdagi alohida minerallarning massasini ko'rsatadi. Biz 100 kg quruq material uchun hisob-kitob qilayotganimiz sababli (100 kg — bu boshlang’ich konsentratning 100%), bu raqamlar konsentratdagi alohida minerallarning tarkibiga to'g'ri keladi. "Hammasi" qatorida olingan ma'lumotlar jadval ma'lumotlariga mos kelishi kerak. 1.1-bu konsentratdagi har bir elementning miqdori. 100 kg ga hisoblashda ular kimyoviy tahlil ma'lumotlari bilan mos keladi. Agar hisoblash 100 kg dan oshmasa, ulanishlar va elementlarning foizini olish uchun qo'shimcha ustun va qator qo'shilishi va olinganlarni qo'shimcha qayta hisoblash talab qilinadi

Agar hisoblash to'g'ri bajarilgan bo'lsa, lekin olingan natija kimyoviy tahlil ma'lumotlari bilan mos kelmasa, berilgan materialning qo'shimcha tahlillarini (kimyoviy, mineralogik, fazoli) o'tkazish kerak.
Biz hisob-kitoblarni amalga oshirish jarayonida 1.4 jadvalga ma’lumotlar kiritamiz. Eritish jarayonida SiO₂ va Al₂O₃ birikmalari tarkibga ajralmaydi, ular shlak tarkibiga oksid ko’rinishida yoki silikatlar hosil qiladi, shuning uchun ratsional tarkibni hisoblashda bu minerallar elementlarga bo'linmaydi, balki tegishli ustunlarga bitta birikma shaklida bo’ladi. Mis konsentratidagi SiO₂ va Al₂O₃ miqdori 1% (jadvalga qarang. 1.1). Shuning uchun har bir birikmaning 100 kg konsentratdagi massasi 1 kg ni tashkil qiladi.
Biz ma'lumotlarni 1.4 jadvalning tegishli kataklariga kiritamiz..
CaO kalsiy oksidi CaCO₃ kaltsit mineralining bir qismidir. Eritishda kaltsitning parchalanish reaksiyasi sodir bo'ladi:
CaCO₃ = CaO+ CO₂
Mis konsentratidagi CaO tarkibi 1% ni tashkil qiladi, mos ravishda 100 kg konsentratdagi CaO massasi 1 kg ni tashkil qiladi, keyin CO₂ massasi bo'ladi

56 44
CaCO₃ = CaO + CO₂
1 _x
x = 1,0∙ 44/56 = 0,79 kg
bu erda 56-kaltsiy oksidining atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3); 44 — uglerod oksidining atom massasi, g/mol (jadvalga qarang. 1.3). CaCO₃ kalsitining umumiy massasi
1,0 + 0,79 = 1,79 kg
CO₂ miqdori "boshqalar" ustunida hisobga olinadi.
Biz ma'lumotlarni 1.4. jadvalning tegishli kataklariga kiritamiz.
Fazani tahlil qilish natijalariga ko'ra mis konsentratining minerallari bo'yicha misning taqsimlanishini olamiz, %: CuFeS₂-58; Cu₂S — 32; CuS — 10. Mis konsentratidagi mis miqdori 19% ni tashkil qiladi, shuning uchun, 100 kg konsentratdagi misning massasi 19 kg ni tashkil qiladi.
Biz CuFeS₂ xalkopiritidagi alohida elementlarning massalarini hisoblaymiz:
Сu : 19,0 ∙ 58/100 = 11,02 kg,
bu erda, 19-misning massasi 100 kg konsentrat, kg;
58-xalkopiritga to'g'ri keladigan misning ulushi %.
CuFeS₂ tarkibidagi temir va oltingugurt: xalkopiritda 63,5 g / mol misga 55,8 g/mol temir va 2 = 32,1 = 64,2 g/mol oltingugurt to'g'ri keladi
^11,02 x ^y
Cu Fe ^S₂
^{63,5 55,8} 32,1*2
keyin 11,02 kg mis uchun temir kerak bo'ladi.
х = 11,02 ∙ 55,8/63,5 = 9,68 kg
bu erda 11,02-xalkopiritdagi misning massasi, kg;
55,8-temirning atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3); misning 63,5 atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3).
Yuqoridagi hisob-kitobga o'xshab, biz CuFeS₂ da oltingugurt massasini hisoblaymiz.
у = 11,02 ∙ (2 ∙ 32,1)/63,5 = 11,14kg,
bu erda 32,1-oltingugurtning atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3).
CuFeS₂ massasi quyidagicha bo'ladi
11,02 + 9,68 + 11,14 = 31,85kg
Cu₂S tarkibidagi oltingugurt massasi
6,08 ∙ 32,1/(63,5 ∙ 2) =1,54kg,
bu erda 32,1-oltingugurtning atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3); misning 63,5 atom massasi, g / mol (jadvalga qarang. 1.3). Cu₂S Massasi
6,08 + 1,54 = 7,62kg.
Kovellin CuS tarkibidagi elementlarning massalarini hisoblaymiz. CuS dagi Cu massasi
19 ∙ 10/100 = 1,9 kg
bu erda 19-misning massasi 100 kg konsentrat, kg;
10-kovellindagi misning ulushi %. CuS dagi oltingugurt massasi
1,9 ∙ 32,1/64,12 = 0,96kg.
Umumiy CuS massasi
1,9 + 0,96 = 2,86 kg
Olingan ma'lumotlarni jadvalga kiritamiz. 1.4.
Sfalerit ZnS - konsentrat tarkibidagi barcha rux sfaleritda bo'ladi. Konsentratdagi rux miqdori 1,5%, 100 kg konsentratdagi rux massasi 1,5 kg, sfaleritda 65,4 g/mol ruxga 32,1 g/mol oltingugurt to'g'ri keladi, keyin 1,5 kg ruxga oltingugurt kerak bo'lad
1,5 ∙ 32,1/65,4 = 0,74kg.
ZnS ning umumiy massasi quyidagicha bo'ladi
1,5 + 0,74 = 2,24kg.
Galenit PbS - konsentratdagi barcha qo'rg'oshin galenitda bo'ladi. Galenitda 207,2 g/mol qo'rg'oshin 32,1 g / mol oltingugurtga to'g'ri keladi, keyin 0,5 kg qo'rg'oshin oltingugurtga to'g'ri keladi
0,5 ∙ 32,1/207,2 = 0,08kg.
PbS ning umumiy massasi quyidagicha bo'ladi
0,5 + 0,08 = 0,58 kg
Mis kontsentratidagi temir ikkita mineral — CuFeS₂ xalkopirit va FeS₂ pirit bilan ifodalanadi. Mis konsentratidagi temir miqdori 30,2 %, 100 kg konsentratidagi temir massasi 30,2 kg. Xalkopiritdagi temir massasi hisob-kitoblarga ko'ra 9,68 kg ni tashkil etdi. Pirit ulushi uchun qolgan temir miqdori:
30,2 – 9,68 = 20,52 kg.
Ushbu miqdordagi temir oltingugurt bilan bog'liq bo'ladi
20,52 ∙ (2 ∙ 32,1)/55,8 = 23,60 kg
FeS₂ massasi quyidagicha bo'ladi
20,52 + 23,60 = 44,12 kg
Olingan barcha natijalar jadvalda keltirilgan. 1.4 va biz mis konsentratining ratsional tarkibi jadvalini olamiz. Zaryadning boshqa tarkibiy qismlarining massasi 100 kg va hisobga olingan barcha tarkibiy qismlarning massasi o'rtasidagi farq sifatida topiladi
3.2.2-Jadval
Mis konsentratining ratsional tarkibi, %

Birikma	Elementlar										Jami
	Cu	Zn	Pb	Fe	S	SiO2	Al2O3	CaO	Boshqa
CuFeS2	11,02	–	–	9,68	11,14	–	–	–	–	31,85
Cu2S	6,08	–	–	–	1,54	–	–	–	–	7,62
CuS	1,90	–	–	–	0,96	–	–	–	–	2,86

3.2.3- Jadval

Birikma	Elementlar										Jami
	Cu	Zn	Pb	Fe	S	SiO2	Al2O3	CaO	boshqa
ZnS	–	1,50	–	–	0,74	–	–	–	–	2,24
PbS	–	–	0,50	–	0,08	–	–	–	–	0,58
FeS2	–	–	–	20,52	23,60	–	–	–	–	44,12
SiO2	–	–	–	–	–	1,00	–	–	–	1,00
Al2O3	–	–	–	–	–	–	1,00	–	–	1,00
CaCO3	–	–	–	–	–	–	–	1,00	0,79	1,79
boshqa	–	–	–	–	–	–	–	–	6,96	6,96
Jami	19,00	1,50	0,50	30,20	38,06	1,00	1,00	1,00	7,75	100,00