Metallurgiya

24-rasm. Sorbsion tanlab eritish jarayonini amalga oshirish dastgohining 
(pachukning) sxematik chizmasi: 
1 – “sirkulyator”-tarkibida qatron mavjud bo‘tanani aralashtirish moslamasi; 2- 
“aerolift” – qatron va bo‘tanani harakatlantiruvchi moslama; 3 – “tarnov”; 4 – 
“g‘alvir” – qatron va bo‘tanani ajratishga mo‘ljallangan moslama; 5- “tarnov”. 
 
6.2.7. Oltinni to‘yingan ionitdan desorbsiyalash 
Sorbsion tanlab eritish jarayonida eritmaga oltin va kumushdan tashqari, 
ruda tarkibidagi unsur elementlar o‘tadi va sorbentga shimiladi. Shuning uchun 
to‘yingan ionitning tarkibida yuqori miqdorda unsur komponentlar mavjud – temir, 
havo 
havo 
qatron 
Bo‘tana 
Bo‘tana 
qatron 
1 
2 
3 

---

162 
mis, rux, nikel, erkin sianid ionlari. Ionitni oltin va unsur elementlardan tozalash 
maqsadida uni regenerasiyalashadi. Regenerasiya jarayonidan so‘ng ionitning 
sorbsion xususiyatlari tiklanadi va u qaytadan jarayonga qaytariladi. Ionitni 
regenerasiyalash jarayoni uning tarkibidan oltin va unsur elementlarni 
desorbsiyalash jarayonlaridan tashkil topgan. 
To‘yingan ionitni regenerasiyalash o‘z ichiga quyidagi asosiy jarayonlarni 
oladi: 
1. Difragmali cho‘ktirish mashinasida to‘yingan ionitni bo‘tanadagi 
qumlardan yuvish.
2. Yuvish kolonnasida ionitni illardan yuvish. 1 hajm ionitni yuvish uchun 
10 hajm suv sarflanadi, suv oqimining tezligi 10-15 m/soat, yuvish jarayonining 
davomiyligi 6-12 soat. 
3. NaCN eritmalari bilan ionit tarkibidan temir va mis birikmalarini 
desorbsiyalash. Jarayoning shartlari: NaCN eritmasining konsentrasiyasi 40-50 g/l, 
eritmaning harorati 50-60 
0
C, eritmaning sarfi 1 hajm ionitga 5 hajm eritma, 
eritmani berish tezligi 1-2 m/soat, jarayonning davomiyligi 20 -25 soat. Uzluksiz 
rejimda desorbsiyalashda kolonnalarning soni 2. Ionitda misning qoldiq miqdori 
0,5 g/kg gacha, temirni 0,5-1,0 g/kg gacha. Ionit sian ko‘rinishiga o‘tadi. 
Desorbsiya jarayonidagi hosil bo‘lgan sianli elyuat tarkibidan erkin sinaidning 
miqdori yuqori bo‘lgani sababli u sianlash sikliga yuboriladi. 
Temir birikmasini smola hajmidan desorbsiyalash jarayoni quyidagi reaksiya 
bilan ifodalanadi: 
RCN
CN
Cu
CN
CN
Cu
R






2
2
)
(
)
(
RCN
CN
Fe
CN
CN
Fe
R
4
)
(
2
)
(
2
4
6
4






4. NaCN eritmasidan ionitni suv bilan yuvish. Jarayonning sharti: yuvishda 
suvning miqdori 1 hajm ionitga 5 hajm suv, suv oqimining tezligi 1- 2 m/soat, 
jarayonning davomiyligi 15-16 soat, Uzluksiz rejimda desorbsiyalashda 
kolonnalarning 
soni 
1. 
Yuvishdan 
chiquvchi 
elyuat 
NaCN 
bo‘yicha 

---

163 
konsentrasiyasi 40-50 g/l gacha ko‘tariladi hamda temir va misni desorbsiyalashga 
yuvoriladi. 
5. Konsentrasiyasi 20-25 g/l bo‘lgan sulfat kislota eritmalari bilan ionit 
tarkibidan rux, nikel va erkin sianidni desorbsiyalash. Jarayonning sharti: 
Eritmaning miqdori 1 hajm ionitga 6 hajm eritma, harorat 50-60 
0
C, eritmani 
berish tezligi 1-2 m/soat, jarayoning davomiyligi 30-35 soat, kolonnalar soni 2. 
Ionitdagi ruxning qoldiq miqdori 1-2 g/kg gacha, nikelniki 0,3-0,5 g/kg gacha. 





HCN
CN
Zn
SO
R
SO
H
CN
Zn
R
2
4
2
4
2
4
2
)
(
)
(




HCN
SO
R
SO
H
RCN
4
2
4
2
2
2
6. Konsentrasiyasi tiomochevina bo‘yicha 80-90 g/l va sulfat kislota 
bo‘yicha 20-25 g/l bo‘lgan nordon eritmalar bilan ionit hajmidan oltin va 
kumushni 
desorbsiyalash. 
Nodir 
metallarni 
desorbsiyalash 
jarayoni, 
konsentrasiyalangan eritmalar olish maqsadida eritmalarning kam sarfida uzoq 
davom etadi. Desorbsiyalash jarayonida ionit tarkibidagi oltin sianid kompleksi 
oltinning tiomochevina kompleksiga o‘tadi [Au(Thio)
2
]
+
va eritmaga quyidagi 
reaksiya bo‘yicha o‘tadi: 
HCN
SO
NH
CS
Au
SO
R
SO
H
NH
CS
CN
Au
R
4
]
)
(
2
[
2
2
)
(
4
)
(
2
4
2
2
4
2
4
2
2
2
2







Jarayonning sharti: eritmaning miqdori 1 hajm ionitga 4-5 hajm eritma, 
harorat 50-60 
0
C, eritmani berish tezligi 1-2 m/soat, jarayonning davomiyligi 60-
75 soat, kolonnalar soni 4-5, anionitda oltinning qoldiq miqdori 0,3 g/kg gacha. 
Tiomochevina eritmalari ulardan oltinni cho‘ktirgandan so‘ng qaytadan 
desorbsiyalash jarayonida qo‘llanadi. 
7. Ionitni oltin saqlovchi tiomoechvina eritmasidan suv bilan yuvish. 
Jarayonning shartlari: yuvish suvining miqdori 1 hajm ionitga 1 hajm suv, harorat 
50-60 
0
C, eritmani berish tezligi 1-2 m/soat, jarayonnig davomiyligi 30-35 soat, 
kolonnalar soni 2, yuvilgan eritmadagi tiomochevinaning qoldiq konsentrasiyasi 
10 g/l gacha. 

---

164 
8. NaOH ning konsentrasiyasi 40-50 g/l bo‘lgan ishqoriy eritma bilan ionitga 
ishlov berish. Ishqor bilan yuvish natijasida ionit tarkibidagi qoldiq sianid, 
tiomochevina, silikat tuzlar desorbsiyalanadi. Ishqor ionit tarkibidagi bir qator 
cho‘kindilarni eritadi va uning g‘ovakligini va kinetika xususiyatlarini oshiradi. 
Ishqor bilan ishlov berish natijasida ionit dastlabki holatigacha tiklanadi. 
Jarayonning sharti: eritmaning miqdori 1 hajm ionitga 2 hajm eritma, harorat 15- 
20 
0
C, eritmani filtrlash tezligi 1-2 m/soat, jarayonning davomiyligi 30-35 soat, 
kolonnalar soni 2, chiqadigan eritmadagi NaOH ning qoldiq konsentrasiyasi 15-20 
g/l, ionitdagi ruxning qoldiq konsentrasiyasi 0,2-0,3 g/kg. 
4
2
4
2
2
2
SO
Na
ROH
NaOH
SO
R



9. Anionitni ishqoriy eritmadan suv bilan yuvish. Jarayonning sharti: yuvish 
suvining miqdori 1 hajm ionitga 4 hajm suv, harorat 15-20 
0
C, eritmani filtrlash 
tezligi 15-16 soat, kolonnalar soni 1. 
Regenerasiyadan so‘ng ionitda oltinning miqdori 0,1-0,3 g/kg ni tashkil 
etadi, unsur elementlarning yig‘indi miqdori 5 g/kg dan oshmaydi. 
Regenerasiyadan so‘ng ionit sorbsion bo‘limga yuboriladi va sorbsion tanlab 
eritish jarayoniga yuklanadi. 
Regenerasiya jarayonidagi reagentlarning sarfi 1 tonna qayta ishlanadigan 
ruda uchun quyidagicha, g/t: NaCN 500-600, sulfat kislota 200-250, NaOH 200-
250, tiomochevina 100-200. 
Regenerasiya jarayonini uzluksiz va davriy rejimda olib borish mumkin. 
Uzluksiz rejimda ketma-ket joylashgan kolonnalarda olib borishadi (10-rasm). 
To‘yingan 
ionit 
birinchi 
kolonnaga 
yuklanadi 
va 
oxirgi 
kolonnadan 
regenerasiyalangan ionit chiqariladi. Har bitta jarayon uchun bitta yoki bir nechta 
kolonnalar tegishli. Kolonnalar bo‘yicha ionitning harakatlanishi alohidagi 
aeroliftlar yordamida amalga oshiriladi.

---

165