Metallurgiya

6.2.6. Sorbsion tanlab eritish 
Ionitlar deb ataluvchi qattiq moddalarning o‘z ionlarini ishorasi bir xil 
bo‘lgan eritmadagi ionlarga almashtirishi hisobiga eritmadan metall ionlarini 
ajratib olishga ionalmashuv jarayonlar deyiladi. 
Sorbsion tanlab eritish jarayonining asosida ionalmashuv jarayonlar yotadi. 
Sorbsion tanlab eritish texnologiyasining “to‘liq il” jarayonidan farqi shundaki, bu 
texnologiyada narxi baland bo‘lgan filtrlash amaliyotlari yo‘q. Sorbsion tanlab 
eritish jarayonining texnologik sxemasi 23-rasmda ko‘rsatilgan: 
 
 
 
 
 
 
 
23-rasm. Sorbsion tanlab eritish jarayonining texnologik sxemasi 
Ruda 
Yanchish 
Quyuqlashtirish 
Suv 
Bo‘tana 
Tanlab eritish 
(sianlash) 
Sorbsion tanlab eritish 
Oltinga to‘yingan 
ionit 
Chiqindilarni 
zararsizlantirish 
Chiqindixonaga 

---

160 
Ionitlar yordamida oltinni sianli eritmalardan ajratib olish quyidagi umumiy 
reaksiya orqali boradi: 







Cl
CN
Au
R
CN
Au
Cl
R
2
)
(
)
(
2
2
Cl
R 
- ionalmashuvchi ionit – yoki “qatron”. 
Tarkibida oltin bor rudalarda oltindan tashqari boshqa birikmalar ham
mavjud va ular sianlash paytida eritmaga o‘tadi va ionitlar bilan sorbsiyalanadi 
(shimiladi): 







Cl
CN
R
CN
Cl
R







Cl
OH
R
OH
Cl
R







Cl
CN
Cu
R
CN
Cu
Cl
R
2
2
)
(
)
(







Cl
CN
Zn
R
CN
Zn
Cl
R
2
)
(
)
(
2
4
2
2
4







Cl
CN
Fe
R
CN
Fe
Cl
R
4
)
(
)
(
4
6
4
4
6







Cl
CNS
R
CNS
Cl
R
Sianli jarayonda ionalmashuv ionitlarni qo‘llash uch xil usulda olib boriladi: 
- nodir metallarni tindirilgan sianli eritmalardan sorbsiyalash; 
- tanlab eritish jarayonidan chiqqan bo‘tanadan sorbsiyalash; 
- tanlab eritish paytida sorbsiyalash. 
Birinchi usul bo‘yicha – rudadan oltin odatdagidek sianlash usuli bilan 
eritmaga o‘tkaziladi, faqat oltin eritmadan rux kukini bilan cho‘ktirilmaydi, balki 
ionalmashuvchi ionitlar yordamida eritmadan ajratib olinadi. Lekin ionitlarning 
narxi baland bo‘lgani uchun u ancha arzon va yaxshi cho‘ktiradigan rux yordamida 
cho‘ktirish usuli bilan bellasha olmaydi. 
Ikkinchi va uchinchi usul bo‘yicha – ionitlar bilan tindirilgan oltinli 
eritmadan emas, balki sianlash jarayonidagi bo‘tana ta’sirlashadi. Bunda oltin 
sianli eritmada erib, bo‘tananing o‘zida ionitga sorbsiyalanadi (shimiladi). Tanlab 
eritish va sorbsiyalash jarayonlarining birlashtirilgani uchun jarayon sorbsion 
tanlab eritish deyiladi. 

---

161 
Sorbsion tanlab eritish maxsus sorbsion «pachuklarda» bo‘tana va ionitning 
qarama-qarshi harakatlanishida amalga oshiriladi
Ionit oxirgi pachukka yuklanadi va birinchi pachukdan oltinga to‘yingan 
ionit chiqariladi. 
Sorbsion tanlab eritish jarayonida ishlatiladigan pachuklarda ionitni
bo‘tanadan ajratib olish uchun, pachukda maxsus elak (g‘alvir) o‘rnatilgan (24-
rasm). 
Ionitning o‘lchami (0,5-2 mm) bo‘tanadagi yanchilgan rudaning 
o‘lchamidan yirik, g‘alvirning ko‘zining o‘lchami esa ionitning o‘lchamidan 
kichik, ruda zarrachalaridan esa yirik bo‘ladi. Ionitning zarrachalari g‘alvirda 
ushlanib bo‘tanadan ajraladi.