Metodikalari kafedrasi

 
 

---

282 
6 – YO‘NALISH. AMALIY FANLAR 
 
OʻQUVCHILARNI KASIBGA YOʻNALTIRISHDA BUYUK 
AJDODLARIMIZNING ILMIY MEROSIDAN FOYDALANISH 
T.Baltabayev – Qoraqalpogʻiston Respublikasi
Pedagoglarni yangi metodikalarga oʻrgatish milliy markazi
“Amaliy fanlar va maktabdan tashqari ta’lim” 
 kafedrasi katta oʻqituvchisi
 
Annotatsiya. Oʻzbek halqining milliy qadriyatlari asosida tarbiyalash, Yosh 
avlod qalbiga milliy, oʻzbek va boshqa xalqlarning madaniy va ma’naviy merosini 
oʻrgatish. madaniy va ma’naviy tushunchalarni axloqiy, shakllantirish. 
Kalit soʻzi: Xalqlar, madaniy, Milliy ananalarni, urf – odat, udumlarni, 
hayotga tadbiq etish, ma’naviy merosini, buyuk, milliy, tarixiy. 
Respublikamizdа аmаlgа оshirilgаn istiqlоl tufаyli yo‘qolib borayotgаn milliy 
hunarmаndchilikni qayta tiklash, uni o‘sib kelayotgаn yosh avlodgi o‘rgаtish 
uchunb keng imkoniyatlar yaratildi.
O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prezidenti tоmоnidаn 1997-yil 31-martda e’lon 
qilingаn “Xalq badiiy hunarmаndchiligi va amaliy san’atini yanada rivоjlаntirishni 
davlat yo‘li bilаn qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmondа 
milliy madаniyatni rivоjlаntirishda xalq badiiy hunarmаndchiligi va amaliy 
sa’natining ahamiyatini oshirish, qo‘lda yuksak badiiy buyumlar yasashning 
asriyаn ’аnalarini qayta tiklash hamda xalq hunarmаndchiligini tаraqqiy ettirishgа 
davlat tomonidаn аniq yordam ko‘rsatish belgilab berildi . 
Yog‘оch o‘ymakorligi, sаndiqchilik, chilаngarlik, pishоqchilik, navvoylik, 
naqqoshlik, turli milliy buyumlar (do‘ppi, so‘zаna, kirpesh, joynamozvаh.), 
kashtalar, choklarni (yo‘rma, xamdo‘zi, tugin, suv, kabi usullarda) tikish uchun 
kerakli dastur va o‘quv qo‘llаnmalari tuzib amaliyotga tadbiq etish hozirgi kun 
talabidir. O‘quvchilarga bilim berishda avvalambor “Hunarmаndchilik” so‘zining 
asl ma’nosini izohlab berish lozim. Hunarmаndchilik degаni har xil mehnat 
qurollari yordamida xom ashyodаn chiroyli buyumlar ishlab chiqaradigаn 
kasblarning umumiy nomini аnglatadi. 
O‘quvchilarning kasbga yo‘naltirishda, ayniqsa, milliy hunarmandchilik va 
zamonaviy industrial kasblarga o‘ziga xos mehnat mazmuniga e’tibor qaratish 
talab etiladi. Buyuk ajdodlarimiz kasb-hunarli kishilarni hunarmand deb atashgan 
hamda ularning jamiyatdagi ijtimoiy holatini hunarmandchilik bilan bog‘lagan. 
Chunki Markaziy Osiyoning qo‘li gul ustalari yaratgan san’at durdonalari 
kishiga zavq beradi. Zero, har bir davr hunarmandchilik namunalarida insonlarni 
go‘zallik tuyg‘ularini tarbiyalaydigan o‘sh davrning g‘oyalari, maqsadlari va 
orzulari ifodalangan.
Har bir hunarmand o‘z hunarini faqat o‘ziga xos mehnat mazmunlari bilan 
boyitib, hunarini rivojlantirib kelgan. Shunda har bir ustoz o‘z davrida hunarning 
mehnat mazmunlari bilan boyitib, hunarini rivojlantirib kelgan. Shunda har bir 
ustoz o‘z davrida hunarning mehnat mazmunida yangi qirralarini ijod qilib 
boyitgan. Shuning uchun buyuk ajdodlarimiz o‘z asarlarida har bir hunarga xos 

---

283 
fikrlarini ifodalaganlar.
Ulardan biri bunday degan edi: “Ey farzand, agar oqil, don obo‘lay desang, 
hunarmand bo‘lishni o‘yla, hunarmandchilik sababidan izzat – hurmatga erishasan, 
agar hunardan bebahra bo‘lsang, quruq soyasiz daraxtda o‘xshab qolasan. Ey 
farzand, aqlu farosatli va ilmu hunarli kishilar bilan do‘st bo‘l, hunarsiz kishida 
xosiyat bo‘lmaydi.
Bugun Sharq mutafakkirlarining kasbiy ta’lim – tarbiya usullariga qayta- 
qayta murojaat qilishimiz zaruratga aylanmoqda. Sharq qomusiy olimlari 
pedagogika va kasbiy pedagogika muammolariga kasb ta’limi tarbiyasining 
maqsadlari, mazmuni, shakl va usullariga doimo eti’bor bilan qaragan. Ular aqliy 
va jismoniy mehnat jarayonida shaxsning shakllanishiga qat’iy ishonganlar
Al-Kindiyning fanlar klassifikasiyasida kasbiy ta’limda muntazamlik va 
davriylik yetakchi bo‘lishihga ta’kidlanadi. Sharq mutafakkirlari xalqimiz 
ma’naviyati, oilada yoshlar tarbiyasining yaratuvchilik rolini chuqur his qilgan 
holda, ularning dono fikrlarini asarlari orqali ifodalaganlar. 
Ahmad Donish bilim va hunar egallamay o‘zining nasl-nasabi bilan maqtanib 
yuradigan yoshlarni qattiq tanqid qiladi. Uning fikricha, bunday yoshlar, biror 
ijobiy fazilatga ega emas, ular hosil bermaydigan mevali daraxtga o‘xshaydi, 
undaylarning jamiyatga foydasi tegmaydi, aksincha zararli ta’sir ko‘rsatadilar. 
Boshqa buyuk Sharq mutafakkirlari texnologiya va kasb to‘g‘risidagi fikrlarini 
quyidagicha ifodalaydilar:
Alisher Navoiy: “umqni zoye etmay mehnat qil, mehnatni saodat kaliti deb 
bil”. Xusrav Dehlaviy: “Ba’zi kun yoshlar safida bo‘zla, ammo ish tadbirini 
keksadan izla”. Xusrav Dehlaviy: “Ishni ko‘rib ko‘plar shirmanadi, ko‘proq 
bajarganni eng yazshi deng”. Shunga o‘xshash misralarni Sharq mutafaskkirlari 
asarlarida juda ko‘plab topishimiz mumkin. Katta avlod vakillari o‘zlarida kasb – 
hunar yuzasidan to‘plagan bilimlarini yoshlarga o‘rgatib borgan taqdirdagina shu 
jamiyatda rivojlanish bo‘lishi mumkin.
Axloqshunos olim Majid Havofiy hunarmandchilik to‘g‘risida bunday degan 
edi: “Kasb va hunarmandlarni e’zozla, hunarmandchilikka ruju qo‘ygan xalqning
xurmat va e’tibori oshadi.” Payg‘ambar Dovut alayhissalom temirchilik, al – 
Farobiy mahsido‘zlik bilan tirikchilik o‘tkazgan. Bobomiz xoja Bahouddin
naqshband ham hunarmandchilik bilan shug‘ullanib, Turkistonda birinchilardan 
bo‘lib odamlarni hunar o‘rganishga va hunarmandchilik bilan shug‘ullanishga 
chorlaganlar. Mustaqil respublikamizda tarkib topayotgan demokratik asosdagi 
jamiyatni rivojlantirish, yangi avlodga kasb – hunar yuzasidan tajribalarni egallab 
olishlari uchun barcha shart – sharoitlar yaratilgan. Tajribalardan ma’lumki, yaxshi
kasb – hunar tarbiyasini olmagan o‘quvchi bilan ishlash ancha muammolarning 
kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Buning asosiy ildizi oiladagi “Ota – kasb” va 
“Ustoz - shogird” kabi ijobiy muhit yaratilishi, ota bilan ona hamkorligining 
mavjudligidan kelib chiqadi. Shu o‘rinda Rudakiyning: “Har kimki hayotdan 
olmasa ta’lim, unga o‘rgata olmas har bir muallim”, degan misralarni keltirish 
mumkin
Kasb – hunarga yo‘naltirishbunda eng avvalo hamkorlik zarur Shunday ekan, 
biz har birimiz hayotdan ta’lim olib, kelajagimiz bo‘lgan yosh avlodni mustaqil 

---

284 
davlatimizning ishonchli a’zolari qilib tarbiyalashda
Sharq mutafakkirlarining pedagogik merosidan foydalanish muhim ahamiyat 
kasb etadi. Yoshlarga xalq hunarmandchiligi kasblarini oʻrgatish orqali xalqning 
milliy ruhini saqlab qolish, an’analarini tiklash va rivojlantirish, milliy qadriyatlar, 
tarixiy yodgorliklarni avaylab asrash, xalq ustalarining boy kasbiy mahoratini 
avloddan-avlodga 
yetkazish 
va 
ulardan 
amaliy 
faoliyatda 
foydalanish 
koʻnikmalarini mustahkamlashga muvaffaq boʻlinadi. 
Buyk kelajakni yaratuvchi yangi avlodni tarbiyalash, bugungi kundagi eng 
dolzarb masalalardan biri. Kasb har-bir shaxsning muntazam faoliyat sohasi, 
anashu faoliyat orqali oʻzining moddiy ta’minoti va ma’naviy oxloqi oshishini 
ta`minlaydi. Buni hammamiz yaxshi bilamiz. 
Hunar - qoʻl koʻz, miyya, oyoq orqali sinxron harakat natijasida amalga 
oshiriladigan faoliyatdir. Dunyoda kasblar koʻp, hunarlar bisyor, hayotimizda har-
bir kasb-hunarning oʻziga yarasha oʻrni ahamiyati bor. Bola asosan, oilada 
tarbiyalanadi. Oila oʻz muhiti orqali bolaning dunyoqarashiga va xulqiga doimo 
oʻz ta`sirini oʻtkazib turadi. 
Ibn Sino bobomiz tabricha, ota-ona bola, tarbiyasini unga ism qoʻyishdek 
oliyjanob vaziyatdan boshlagan. A.Avloniy bobomiz bu sohada birinchi navbatda 
bolaning sogʻligi haqida qaygʻurib lozimligini takidlaganlar. Ta’lim faqat soʻz va 
oʻrgatish bilan boʻlsa, tarbiya amaliy ish va tajriba vositasida amalga oshiriladi. 
Agar biz adobni boylik desak, unga amal qilish esa komillikdir.
Bolani mexnat orqali tarbiyalash, hunar oʻrgatish ham olohida ahamiyat kasb 
etadi, chunki qadimdan mehnat-tarbiyaning asosi boʻlib hisoblanadi inson tarbiyasi 
mehnatga, hunarga, boʻlgan musosabatlarga qarab belgilanadi. Hunarli 
mehnatsevar bolaning ota-onasi, ustozi nomiga hamisha rahmatlar aytiladi. 
Mehnat-bu hayot, desak ham mubolagʻa boʻlmaydi, negaki hayotni mehnatsiz 
tasavvur etib boʻlmaydi. 
Azaldan xalqimizda bolani yoshligidan hunarga, malum bir kasbga va albatta 
mehnat sevarlikka, oʻrgatilib keliladi. Bu juda quvanarli hol, chunki bolaning 
qanday kasb tanlashi juda muhum hayotiy masala boʻlib, uni hal qilishda oylada 
kattalar maslahatlashish kerak
Axir “Hunaraning boʻlsa qoʻlingda, non topilar yoʻlingda” deb bejizga 
aytishmagan dono xalqimiz. Har bir pedogog “Tarbiya san’atkori”, boʻlmogʻi 
darkor. Yoshlarga “Tarbiyali boʻling” degan quruq gap bilan tarbiyalab boʻlmaydi. 
Buning uchun uning ruhiyatiga ta’sir etuvchi vositalardan unumli foydalanish 
kerak. Jumladan qiziqarli kitoblarga jalb etish. 
Yaxshilikni targʻib etuvchi ta’sirli kino-filmlar va oʻz xulq atvori, hunari 
kasbi bilan barchaning hurmatiga sazovor boʻlgan insonlar hayot yoʻli hamda 
oʻrnak boʻluvchi jihatlarini yoshlar ongiga singdirish orqali bu maqsadga erishadi 
hunarning yomoni boʻlmaydi. 
Masalan Navvoy dasturxonimizni xushboʻy va mazali nonlar bilan toʻldirsa, 
shifokor bemorlarni davolaydi. Haydovchilar uzogʻimizni yaqin qilsa. Dehqonlar 
shirindan-shakar qovun-tarvuzlarni, don maxsulotlarini va sabzavotlarni yetishtirib 
beradi. Chevarlar xushbichim kiyim-kechaklar tikadi. Memorlar esa yurt koʻrkiga 
koʻrk qoʻshuvchi muhtasham binolar quradi. Kasb hunarning esa birini 

---

285 
ikkinchisidan ustun qoʻyish mumkinmi? 
Ota-ona farzandlarining rasm chizishga boʻlgan qiziqishini payqadi deylik. 
Rassomlik san’ati oldindan rivojlanib qadrlanib kamol topib kelayotgan kasblardan 
biridir. Shu sabab ota-ona farzandiga sharoit yaratib berishga imkon qadar harakat 
qiladi va akvarel boʻyoq, moʻy qalam, qora qalam, rasm daftar va hokozolarni olib 
beradi. Shu bilan sharoit yaratib berdi deb hisoblaydi 
Bolaning qiziqishi qaynar ekan u oʻzi qilayotgan ishidan vaqt oʻtgan sari 
qoniqish hosil qilmaydi. Ishdan charchab kelgan ota-ona farzandiga bir-ikki kun 
e’tibor berishi mumkun lekin Ota-ona “sendan rasom chiqmaydi” deb “Bu 
ishiningni yigʻishtir”deb tanbeh beradi. Shu vaziyat tufayli bolaning qiziqishini 
yoqqa chiqarib qoʻyamiz.
Ota-ona katta xotalika yol qoyishi mumkin. Xato qilgan joyimiz,biz 
farzandimizni yaxshi bir ustoz qoʻliga, toʻgaraklarga olib borib topshirmadik.
Farzandimizning xohlagan bilim, hunarini bera olmadik. Qachonki biz 
oʻzimizni yoki bolamizni layoqatli deb hisoblasak, choʻqqiga ya’ni qobiliyatiga 
erishdik deya aytishimiz mumkin. 
Bolani jismonan sog‘lom, aqlan yetuk, mehnatsevar, hunarli, madaniyatli 
intelektual salohiyatli boʻlib oʻsishida jamiyatimiz ham manfaatdor. Hunarli kishi 
xor boʻlmas.hunar organish barcha fan oʻqituvchilarning vazifasidir.