Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш. Маъруза 8

 
Paydo 
bo’lish sababiga ko’ra muntazam xatoliklar 
to’rtda turga bo’linadi: 
1. 
Uslubiyat xatoligi
– o’lchash uslubi nazariy jihatdan to’liq 
ishlanmagan bo;lsa paydo bo’ladi
(diametrni bitta joyda o’lchash, modda zichligini bitta tajriba 
o’tkazish bilan aniqlash-qo’shimchalar, o’lchash kuchi o’lchash 
ob’ektlarga ta’sir qilganda). 
2. 
O’lchash asbobining xatoligi
(bu bilan mazsus fan shug’llanadi – 
o’lchash qurilmalarning aniqligi). 
3. 
Tashqi ta’sirlar
tufayli paydo bo’ladigan xatoliklar (temperatura, 
radiatsiya, elktr va magnit maydonlar). 
4. 
Sub’ektiv xatoliklar
kuzatuvchining xusussiyatlardan kelib 
chiqadigan xatoliklar. 
30 

---

 
O’lchashning tasodifiy xatoligi
– bitta kattalikni qayta 
o’lchashda tasodifiy tarzda o’zgaradigan, ishorasini va qiymatini 
oldindan bilib 
bo’lmaydigan o’lchash xatoligining tashkil etuvchisi. 
Tasodifiy xatolikni paydo 
bo’lishini bilib ham, oldini olib ham
bo’lmaydi.
Tasodifiy xatolik tashqi omillar tasodifiy 
o’zgarganda paydo 
bo’lishi mumkin. 
Tasodifiy xatolikni to’liq yo’qotib bo’lmaydi, u har doim u yoki 
bu darajada o’lchashlarning natijalarini o’zgartiradi. 
Lekin o’lchashlarni qayta-qayta o’tkazish hisobiga natijaning 
aniqligini oshirish mumkin.
31 

---

X 
–kattalikning o’lchash natijasi; 
Q 
–kattalikning haqiqiy qiymati; 
X
N
– me’yorlangan qiymat; 
32 

---

O’lchashning mutlaq xatoligi
– o’lchash natijasining 
o’lchanayotgan kattalikning topilgan qiymati uning haqiqiy qiymatidan 
og’ishini ifodalovchi tavsifi.