Mexanika, molekulyar fizika va termodinamika

4.1.-rasm. 4.2.-rasm.
buni jismning O aylanish o‘qiga perpendikulyar bo‘lgan kesimida ko‘rish mumkin:
1-zarrachaning dl₁ ko‘chishi 2-zarrachaning dl₂ ko‘chishidan katta. Shu bilan birga, ularning radius - vektorlarining burilish burchagi va shuningdek burchak tezligi ham bir xil bo‘ladi:
. (4.1)
O o‘q atrofida aylanish ikki yo‘nalishga ega bo‘lishi mumkin, ularning aylanish markazi cheksiz bo‘lishi mumkin. Shuning uchun, burchakli tezlik nafaqat moduli (4.1) bilan, balki o‘ng parma qoidasi bilan belgilanadigan yo‘nalish bilan ham tavsiflanadi: agar parmaning o‘ng dastasini jismning aylanishi yo‘nalishi bo‘yicha aylantirilsa, u holda parma o‘qining ko‘chishi vektorining yo‘nalishini ko‘rsatadi(4.2-rasm).
Jismning burilish burchagini (1.8) ga o‘xshash (4.1) ifodani integrallash yo‘li bilan aniqlanadi:
(4.2)
bu yerda - t = 0 bo‘lgandagi boshlang‘ich burchak. Masalan, bo‘lganda (4.2) formuladan quyidagini olamiz
. (4.3)
Jismning to‘liq bir marta (2π ga) aylanishi uchun ketgan vaqt T davr deyiladi, vaqt birligi ichida aylanish soni v aylanish chastotasi deyiladi. Ularning orasidagi bog’liqlik aniq:
(4.4)
Ushbu ifodalardan ω burchak tezligi nima uchun doiraviy, yoki tsiklik chastota deyilishi tushunarli.
O‘zgaruvchan burchak tezligi burchak tezlanishi bilan tavsiflanadi. U chiziqli tezlashishga o‘xshash tarzda aniqlanadi:
. (4.5)
qattiq jismning barcha zarralari uchun bir xil, u holda ham qattiq jismning barcha zarralari uchun bir xil. bo‘lsa, bo‘ladi, ammo bu hech qanday tezlanish yo‘q degani emas: aylanish sodir bo‘lishining o‘zi normal tezlanish mavjudligini anglatadi.
(4.5) formuladan ko‘rinib turibdiki, bolsa, vektori vektori bilan bir xil yo‘nalgan (3.3-rasm, a) va bo‘lsa, vektori vektoriga yo‘nalgan bo‘ladi.
(4.1) formulaga tenglikni qo‘yib(4.1-rasmga qarang),
chiziqli va burchak tezliklar o‘rtasidagi bizga malum bo‘lgan munosabatni olamiz:
. (4.6)