Mexanika, molekulyar fizika va termodinamika

Amaliyotdan misollar____________________________________________
1. Avtoimobilning tirsakli valiga o‘rnatilgan maxovik - bu nisbatan ingichka disk bo‘lib, uning chetlida massiv «toj» mavjud. Massaning qayta taqsimlanishi tufayli u inertsiya momentini kuchaytiradi va shuning uchun tsilindrlarning ishlashidagi pauzalar paytida u valning harakatini inertsiya bilan qo‘llab-quvvatlaydi, bu porshenlarni o‘lik nuqtalardan olib chiqish, ishchi aralashmani siqish va hakoza ishlarni bajarish imkonini beradi. Bu yuqorida aytib o‘tilgan rekuperatsiyaning odatiy namunasidir. Bunday maxovikdan velosipedning yurish silliqligini yaxshilash uchun rus ixtirochisi I.P. Kulibin (1735-1818) tomonidan ishlatilgan.
2. Ba’zi poyga mashinalarida dvigatel old tomonda yoki orqa tomonda emas, o‘rtada joylashgan. Bunday holda, mashinaning inertsiya markaziga nisbatan inertsiya momenti kamayadi, bu burilish paytida kamroq aylanish momentini talab qiladigan katta manevrlikni ta’minlayda.

Materialning bir jinsli emasligi tufayli detalni ishlab chiqarishda noaniqliklar va uning markazlashtiruvchi, markazdan qochiruvchi kuchlari o‘qning qarama-qarshi tomonlarida paydo bo‘ladi, ular bir-birini to‘liq qoplay olmaydi. Bunday disbalans o‘qlarga davriy ko‘ndalang yuklamani keltirib chiqaradi, mahkamlagichlarni zaiflashtiradi, deformatsiyalar hosil qiladi, hatto tarkibiy halokatga olib kelishi mumkin. Balanslash katta burchak tezligida aylanadigan massiv jismlar uchun juda muhimdir.

4.3. Impuls momenti
Ilgarilanma harakatining muhim o‘lchovi bu zarrachaning impulsi p hisoblanadi.
Aylanma harakat paytida esa, uning analogi L impuls momenti, uning impuls bilan bog‘lanishi chiziqli va burchak tezliklarning bog‘lanishiga o‘xshaydi:
(4.27)
bu erda r - zarrachaning aylanish markaziga nisbatan radius-vektori. Bu vektor ko‘paytmaning moduli , bu erda - va vektorlar orasidagi burchak.
Masalan, 4.3-rasm a, da ko‘rsatilgan holat uchun 1 zarrachaning impuls momenti z o‘qi bo‘ylab yuqoriga yo‘naltirilgan va uning moduli ga teng, chunki . L va vektorlarning yo‘nalishlari mos tushganligi sababli, bu tenglikni vektor shaklida quyidagi shaklda yozish mumkin:
= J
Jismning har bir zarrasi o‘zining impuls momentiga ega, bu impuls momentlarning yig‘indisiga jismning aylanish o‘qiga nisbatan impuls momenti deyiladi:
Jismning har bir zarrasi o‘zining impuls momentiga ega, bu impuls momentlarning yig‘indisiga jismning aylanish o‘qiga nisbatan impuls momenti deyiladi:
= J (4.28)
Jismning aylanish o‘qiga nisbatan impuls momenti, uning burchak tezligi bilan aylanish o‘qiga nisbatan inertsiya momenti ko‘paytmasiga teng.
Nyutonning ikkinchi qonunini (2.4) shaklida ifodalash qulayroq. Xuddi shu narsa aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuniga nisbatan ham qo‘llaniladi, bu harakat paytida inertsiya momenti o‘zgarganda ham amal qiladi:
(4.29)
Ushbu formula ko‘plab texnik yechimlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi, masalan, stvolining ichki sirtiga narezka(soy) qilingan qurollar, ularning stvollarida o‘q va snaryadlarga aylanma harakatlar beriladi. Rossiya armiyasining qurol-yarog‘larida stvollaridagi narezlarga o‘ng tomonga yo‘nalish beriladi, bu vintli bog‘lanishdagi o‘ng rezbaga mos keladi. Ingliz va yapon qurollari stvollaridagi narezlarga chap tomonga yo‘nalish beriladi.