Mexanika, molekulyar fizika va termodinamika

Amaliyotdan misollar_____________________________________________
1. Avtopilotning imkoniyatlarini 1989 yilda sodir bo‘lgan voqea tasdiqlaydi. Sovet uchuvchisi, qiruvchi samolyot dvigateldagi qasir-qusurni portlash bilan adashtigan va Polsha hududi bo‘ylab parvoz paytida katapul’ta qilgan. Shundan keyin samolyot pastga tushib yana balandlikka ko‘tarilgan va avtopilot uchun belgilangan yo‘lga yotgan. Shunday qilib, u GDR, GFR, Gollandiya, Belgiya hududlari bo‘ylab -900 km masofani bosib o‘tgan va Frantsiya-Belgiya chegarasi yaqinida qulagan.
2. Rel’yefi past-balandliklardan iborat bo‘lgan yerlarda tank qurolida o‘t ochishni qo‘lda boshqarish qiyin va giroskopdan foydalanish ob’ektni doimo nishonda ushlab turishga imkon beradi. Xuddi shu maqsadlar uchun giroskoplar kemalarning to‘lqinlardan chayqalishini so‘ndiruvchi stabilizatorlarida, torpedalarning yo‘naltiruvchi qurilmalarida, kompaslar, stabilizatorlar va boshqalar sifatida qo‘llaniladi.
3. Giroskoplarning rotorlari gaz turbinalari yoki elektr dvigatellari yordamida aylantiriladi. Portativ zenit-raketa tizimini jangovar holatga keltirish giroskop rotorini aylantiradigan quvvat manbaini ishga tushirishdan boshlanadi. Uning o‘qiga termal (infraqizil) qidiruvchining ob’ektivi o‘rnatilgan bo‘lib, u nishonni ushlaydi. Ob’ektivning optik o‘qi va nishonga yo‘nalish orasidagi burchakning bog‘liqligidan raketani boshqarish tizimining ijrochi mexanizmlariga uzatiladigan boshqaruv signali hosil bo‘ladi.
4. Shuningdek, integral mikrosxemaga o‘rnatilgan kichkina modellari mavjud. Ular, masalan, ba’zi smartfonlarda mavjud, kompyuter o‘yinlarida avtomashinalar, qurol-yarog‘ va boshqalarni ifodalovchi figuralarning joylashish burchagini o‘zgartirish uchun qo‘lning harakatlanishidan foydalaniladi. Parvoz paytida yo‘nalish olish uchun chivinlar ham tabiiy tebranish gyroskoplari bilan ta’minlangan.


4.4 Impuls momentining saqlanish qonuni
(4.29) formuladan quyidagi kelib chiqadi: agar tenglikning chap tomoni nolga teng bo‘lsa, unda (4.31)
Ikki jismdan tashkil topgan yopiq tizim uchun
(4.32)
Bu yana bir (va juda muhim) saqlanish qonunini impuls momentining saqlanish qonunini ifodalaydi. Agar aylanish o‘qiga nisbatan tashqi kuchlar momentlarining yig‘indisi nolga teng bo‘lsa, tizimning ushbu o‘qga nisbatan impuls momenti doimiy bo‘lib qoladi.
Xuddi shu narsa, agar ko‘rib chiqilgan aylanish o‘qi bo‘yicha kuchlar momentlari proektsiyalarining yig‘indisi nolga teng bo‘lsa, ochiq tizim uchun ham amal qiladi.
(4.32) formuladan quyidagi kelib chiqadi: agar tizimning aylanish o‘qiga nisbatan inertsiya momenti oshgan bo‘lsa, u holda uning aylanishining burchak tezligi shuncha marta kamayadi va aksincha.