Mexanikada Kepler qonunlari. Ortogonal koordinata sistemalari orasidagi o‘tishlar. Markaziy maydondagi saqlanuvchi kattalik reja

3.Markaziy maydondagi saqlanuvchi kattalik
Markaziy maydondagi saqlanuvchi kattalik, bir tizimning markazida joylashgan energiya manbai tomonidan jo'nab turuvchi energiyalarning qanchalikining tizim ichida qolishi haqida xabar beradigan xususiyatdir. Ushbu kattalik, tizimning barqarorligi va oldindan ko'rish imkoniyatlari bo'yicha muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
Markaziy maydon saqlanuvchi kattaligi, tizimning tashqi muhit bilan qanday aloqada bo'lishi lozimligini belgilashda ham foydali bo'ladi. Tizimning markaziy maydon saqlanuvchi kattaligi, termodinamik, elektromanyetizm va fizikning boshqa sohalari kabi ko'plab sohalarda yordam beradi. Bu kattalik, qizil uzoq o'tkazish qonunlari, Issak yangiliklari qonuni va konservatsiya qonunlari kabi ko'plab asosiy fizik konseptlarini tushuntiradi.
Bir tizimning markaziy maydon saqlanuvchi kattaligi, tizimning o'ziga xos energetik holatlariga ega bo'lishda ham muhim ahamiyatga ega. Ushbu kattalik, qanday qilib sistemning potentsial energiyasini, kinetik energiyasini va tizimning harakatlanishining tasavvur qilinadigan boshqa xususiyatlarini aniqlashga yordam beradi.
Natijada, markaziy maydon saqlanuvchi kattalik, bir nechta xususiyatlarning birlashmasi bilan belgilanadi va bir tizimning o'ziga xos energetik holatlariga to'g'ri keladi. Bu kattalik, bir tizimni tushuntirish va aniqlovchi hisob-kitob jarayonlarida ham muhim rol o'ynaydi. Markaziy maydon saqlanuvchi kattalik, turli tizimlar uchun aniqlik bilan o'lchilishi mumkin va bu bilan turli maydonlardagi qonuniyliklarni aniqlashda ham yordam beradi. Misol uchun, o'zaro aloqada bo'lmagan komponentlardan tashkil topgan molekullar tizimida markaziy maydon saqlanuvchi kattalik quyidagidek formula orqali ifodalash mumkin:
U = (3/2)kT
Bu formulada U tizimning markaziy maydon saqlanuvchi kattaligini ifodalaydi, k tizimning Boltzmann konstantasi, T esa tizimning harorati hisoblanadi.
Boshqa tizimlar uchun esa markaziy maydon saqlanuvchi kattalik boshqa formulalar yordamida ifodalash mumkin. Ushbu kattalik, bir nechta fizikaviy va kimyoviy tizimlarda aniqlik bilan o'lchilishi va tizimning davrining aniqlashida ham foydali bo'ladi. Markaziy maydon saqlanuvchi kattalikning boshqa bir ko'rsatkichidan foydalanish esa garmlik va termodinamik tizimlarda juda muhim hisoblanadi. Misol uchun, garmlik va termodinamikda, tizimning markaziy maydon saqlanuvchi kattaligi bilan uzoq o'tkazuvchi kuchlar va qo'shimcha harakatlanishlar orasidagi aloqalar tahlil qilinadi.
Garmlikda, markaziy maydon saqlanuvchi kattalik tizimning haroratining o'ziga xos bo'lgani uchun, tizimning harorati bilan bog'liq hisoblanadi. Bunda tizimning haroratining oshishi yoki pastlashishi, markaziy maydon saqlanuvchi kattalikni ham o'zgartiradi.
Termodinamikda esa, bir tizimning kattaligini tahlil qilishda markaziy maydon saqlanuvchi kattalik, tizimning tashqi muhit bilan qanday aloqada bo'lishi lozimligini aniqlashda ham yordam beradi. Bunda tizimning markaziy maydon saqlanuvchi kattaligining qanchalikining o'zgartirilishi, tizimning energiya o'zgarishi va tizimning termodinamik xususiyatlari bilan bog'liq bo'ladi.
Bundan tashqari, markaziy maydon saqlanuvchi kattalik turli sohalarda ham muhim ahamiyatga ega. Misol uchun, elektronik tizimlarda, markaziy maydon saqlanuvchi kattalik, elektronik tizimning tashqi algoritmlar va muhit bilan aloqada bo'lishi lozimligini aniqlashda yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Brian Dolan, Lecture notes for Mechanics, http: //www. thphys. nuim. ie/N otes/ Mechanics/lectures.pdf
2. Eric Poisson,Advanced mechanics https://www. physics, uoguelph. са/poisson/ research/mech.pdf
3. Douglas C. Giancoh, Physics Principles with Applications. New York 2014. https://www.ajnazon.com
4. Strelkov S.P. Mexanika. Uchebnoe posobie - Moskva: Nauka, T = 10.14. / = ln(r!/r2) 2жт}г>о 2,7 • 10_3N/m2, v(r) = v0 In (r2/r) ln(ri/r2)' Adabiyot 2011. -361 s.
5. Sivuxin D.P.Umumiy fizika kursi. 1-qism.Toshkent: O'qituvchi, 1981. -520 b.