“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

 
5.2. Mehnat me’yorlari shakllari: vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish 
me’yori, ishchilar soni me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori haqida tushuncha. 
Mehnat me’yorlari, vaqt me’yori, mahsulot ishlab chiqarish me’yori, 
ishchilar soni me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori shaklida bo‘lishi mumkin. 
Mehnat me’yori muayyan bir ish opersiyasini bajarish uchun sarflanadigan 
ish vaqti bilan belgilanadi. Ish vaqti mehnatning birdan bir o‘lchovi hisoblanadi 
yoki boshqacha qilib aytganda u vaqt me’yorida kelib chiqadi. Shunga ko‘ra ish 
vaqti ham normalash deb britiladi. Mehnat me’yorlari ma’lum tashkiliy va 
texnikaviy normal ish sharoitlar o‘zgarganda esa normalar boshqatdan ko‘rib 
chiqiladi. Tashkiliy sharoitlar qilish shakllari, ishlovchilarning malaka darajasi, 
tevarak-atrof muhiti tushuniladi. 

---

36 
Texnikavy sharoitlardan deganda ishlatiladigan texnika va ishlab chiqarish 
texnologiyasi, dastlabki xom-ashyo yoki yarim tayyor mahsulotlar va boshqa 
materiallarning xususiyatlari tushuniladi. 
Texnikaviy vaqt me’yori – bu aniq tashkiliy-texnikaviy sharoitlarda 
mahsulot sifati talablariga rioya qilgan holda belgilangan ma’lum ishni (yoki 
operatsiya) bajarish uchun zarur ish vaqti sarfidir. Bunda ish joyining mavjud 
ishlab chiqarish imkoniyatlaridan to‘la va ratsional foydalanish ilg‘or tajriba va 
texnika, texnologiya, mehnat ni va ishlab chiqarishni tashkil qilish sohasidagi 
barcha imkoniyatlarni hisobga olish zarur. 
Vaqt me’yori bu yuk birligiga nisbatan soat, minut yoki sekundlar bilan 
ifodalanadi. Texnikaviy vaqt me’yori boshqa mehnat me’yorlarini hisoblab chiqish 
uchun asos bo‘ladi. U mahsulot birligini ishlab chiqarish yoki unga ishlov berish 
uchun sarflanadigan ish vaqtini xarakterlaydi. 
Vaqt me’yori donabay vaqt me’yori ko‘rinishida bo‘linishi mumkin. 
Donabay vaqt me’yori tarkibiga operativ vaqt, ish joyiga xizmat ko‘rsatish vaqti, 
dam olish va shaxsiy ehtiyojlar vaqti hamda tashkiliy-texnik tanaffuslar bilan 
bog‘liq vaqt sarflari kiradi. Buni quyidagi formula tarzida izoh qilish mumkin: