Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar
Nomoddiy aktivlarni moliyalashtirish
Download 4.03 Mb. Pdf ko'rish
|
9FGpxRXF4oZVzQ4RAFkIWArGCd7lguGpnEliCPmR
- Bu sahifa navigatsiya:
- maksadi - korxona hayotiy fmlivpdagi
|
19. Nomoddiy aktivlarni moliyalashtirish
Investitsiyalar xarakatdagi va kuchmas mulk, texnologiyalar va xokazolarning nomoddiy aktivlari (litsenziyalar, patentlar) kurinishida xam amalga oshirilishi mumkin. Kup operatsiyalarda «investitsiya» pul mablag‘larini qo‘yishga aytiladi. Amaliyotda xar doim xam shunday bulavermaydi.Investitsiyalash boshqa formalar kurinishda xam amalga oshiriladi. 137 Misol: korxona ustav kapitaliga badal kurinishdagi kuchar va kuchmas mulkka, qimmatli qog‘ozlarga, nomoddiy aktivlarga ulushi xisoblanadi. Xaqiqiy investitsiyalar deganda xakiqiy aktivlarga qo‘yilgan mablag‘ tushunilib- moddiy va nomoddiy kurinishda buladi(ayrim xollarda nomoddiy aktivlarga qo‘yilgan mablag‘ ilmiy texnik rivojlanishga asoslangan bulsa uxolda bu innovatsion investitsiya xam deyiladi). Xakiqiy investitsiyalar kapital qo‘yilma shaklida amalga oshadi. Xakiqiy loyixalarga qo‘yilgan investitsiyalar-vaqtlar buyicha uzoq muddatli jarayondir.Shu sababli baxolash jarayonida quyidagilarga e'tibor berish kerak: -loyixaning riskliligiga-xarajatlarni koplash muddati kancha uzoq bulsa uning investitsion riskliligi shuncha yuqori buladi: -pulning vaqtinchalik qiymati vaqt utishi bilan inflsiya natijasida uning kadri-qiymatini yukotishi: -loyixaning jozibadorligi boshqa variantlarga nisbatan qo‘yilgan kapitalni daromadlilik darajasini kompaniya aksiyasi kurs qiymatini risklilik darajasi kamrok bulgan sharoitda imkoniyat darajada oshirish, investor uchun bu maqsadni aniqlash imkoniyatini mavjudligi. 1. Moliyalashtirishmi rejal ashtiri sh Molshshshpirishni rejalashtirshp asoslari. Likvidlikni rejalashtirish. Likvidpikni rejalashgirishning maqsadi va mazmuni. Daromad va xarajatlar balansi. Daromadaar va xarajatlar balansining maqsadi va mazmuni. Balanslar. Balansning maqsadi va mazmuni. Ko‘rsatkichlar taxdyuga. Shaxsiy kapital ulushi. Likvidaik. Cash flow (naqs pul oqimi). Aylanma vositalar rentabelligi. Shaxsiy kashggal rentabelligi. Investitsiyapar. 2. Moliyalashtirish Kashggalga bo‘lgan ehtibj va uvdan foydalanish. Moliyalashtirish vositalari. O‘tmshodagi modiyalashtirish. Tadqiqotlarni tashkil etishning Amerika tajribasi - tavak- kalchnlikli (venchurli) bshyaes deb nom olgan tadbirkorlik turini yuzaga keltirdi. Venchurli biznes tadqiqotlar, ishlanmalar, mi mahsulotni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan mustaqil kichik firmalardan tashkil top- gan bo‘ladi. Ularni tadqiqotchi olimlar, muhandislar, novatorlar tappsil etadi. Buvday firmalar AQSh, G‘arbiy Nvropa va Yaponiada keng tarqalgan. Kichik jamoa yangi g‘oyalarni tezroq o‘zlapggirishi va rivojlaniti- 'rishi mumkin. Kichik tadqiqot biznesi 60-yshsharda shakplana boshlagan. Kichik va o‘rta tadqiqot firmalari, misol uchun, yirik universi- tet markazlari yaqinida tashkil eggilgan. Ular birgadakda yerni ijara- ga olishgan va universitetning laboratoriya va axborot texnikasidan foydalanganla^Shu tarzda AQShning Stenford universiteti yaqini- da 3 mingdan orgiq kichik elektron firmalar jamlangan bo‘lib, ular- da band xodimlar soni 190-200 ming kipshga teng. Ularning har biri bir-ikky" turdagi yangya mahsulotni ishlab chiqshp va o‘zlalggiryshga yo‘naltirilgan bo‘lib, ularning umumiy salmogi jahonning komp'yu- ter va elektron qismlarning ayrim turlaridagi extiyojini 20%ini qoplaydi [21], Chet el amaliyotvda kichik va o‘rta tadbirkorlikga ishchilar soni 500 kishigacha bo‘ngan firmalarni kiritshpadi. Venchurli firmalar kashfiyot faolliginivg o‘sishi bosqichlarida o‘z ishini olib boradi. Venchurli firmalar, odatda, foyda keltirmaydi, chunki ular mah- sulot ipshab chiqarish bilan shugullanmaydi, balki o‘z ishlanmalarshi boshqa firmalarga (eksplereng, patient, kommutan) berishadi. Venchurli firmalar ynrik kompaniyalarning sho‘ba korxonalari sifatida faoliyag yurntipsh mumkin. Ular, odatda, kam soshsh xodim- lar shgatiga ega. "" Innovatsiyaviy menejer funksiyalari an'anaviy menejer, yoki chet- dan taklif etilgai mutaxassis tomonidan amalga opshriladi. Misol uchun konsaltiyG firmasndan taklif etilganlar. J. Venchurli firmalarni tashknl etshp quyidagilar mavjudligini nazarda tutadi: - innovatsiya g‘oyasi - yangi mahsulot, texnologiya; 138 - xamvyag ehtiyoji va tayushf etilgan toya asosvda yangi korxona tashsil etshpga tayyor bo‘lgan tadbirkor; - bunday korxonalarni moliyalashtirish uchun tavakkalchilik ka- pitali. Venchurli moliyapapggirish ikkiga asosiy shakllarda amalga oshi-' riladi - yangi korxonalar aksiyalarini sotib olshp yoki turli xil kre- dvtyaarni ajratish vositasi yordamida. Venchurli kapital degayada faqatgina yirik korxonalar mablagla- ' rnni emas, bapki banklar, davlat, sugurta, pensiya va boshqa jamg‘arma- l^r mablaglarini ham tavakkalchiligi yukrri bo‘lgan sohalarga kiri- tshp tushuniladi. Investitsiyalanshing boshha shaxllaridan farqli ravshssa, ushbu shakl bir qator o‘ziga xos xususiyaglarga ega: - investorning kompaniya kapitalidagi to‘gridan-to‘gri yoki vosi- tali pay ipggiroki; - uzoq muddatga mablag bershp; - investorning molijshpgirilayoptan korxona boshqaruvidagi fassh ishtiroki. Tavakkalchepik kapitalining rivojlanish darajasi yuqori bo‘lgan AQShda uning asosiy sohalari sifatida biznes rivojlanishining boshlang‘ich bosqichlari e'tirof etiladi, venchur investitsiyalarining 39,2% ularning zimmasvga to‘gri keladi [9]. Venchur korxonalarninG turlari quyidagicha bo‘lshpi mumkin: - xususiy tavakkalchilikgaega biznes; - yirik korporatsiyalarning ichki tavakkaltalnkga ega loyihala- ri. Uz navbagada tavakkalchilikga ega bnznes xo‘jalik yuriguvchi sub- yektlarning ikyugga asosiy euriga ajratshpshsh mumkin: Birinchi turi - mustaqkl kichik innovatsiyaviy korxonalar. Ikkinchituri - ularga kashggal taqdim etuvchi moliya muassasalari. Kichyus innovatsiyaviy korxonalarga, fan va texnikaning yansh yutuqlarini moddiy manfaatdorilik bilan joriy etishga intilgan shshmpar, muhandislar, kashfiyotchilar tomonidan asos solinadi. Bun- day korxonalarning boshlangich kapitali bo‘lib asoschining shaxsiy mablag‘lari xizmat qilishi mumkin. Shaxsiy mablag‘lar yetmagan taq- dirda, tavakkalchilikli kapital taqsim etishga tayyor bo‘lgan ixgisos- lashgan moliyaviy kompaniyalarga murojaat qilshp lozim bo‘ladi-j AQShdagi buvday moliyaviy kompaniyalar soni XX-asrning 80- yillarida 500 tadan ko‘prok, edi. Tavakkalchilikli tadbnrkorlikning o‘ziga xosliga shundaki, mab- lag‘lar qaytarilmaydigan va foizsiz asosda berilgan holda, kredit- lashdash kafolat ta'minoti ham talab qshshnmaydi. Venchur korxonaga berilgan resurslar shartnoma amal qshshsh mudsati davomida qayga- rilmaydi. Kiritilgan mablaglarni qaytarish va foyda olish korxona qimmatli qog‘ozlari bozorga chiqarilgandan so‘ng amalga oshiriladi. Foyda kattaligi tavaxkalchvlikli investorning ulushi bo‘lgan korxona aksiyalarining bozordagi qiymati va loyixaga kiritilgan mablag‘lar ayirmasiga teng bo‘ladi. Investorning aksiya ulushi imzo- langan shartnomada aks ettirilgan bo‘ladi, va u 80%gacha bo‘lishi mum- kvn. Mohiyatan moliyaviy muassasa novator-korxona egalaridan bnriga aylanadi, tavdim etilgan mablag‘lar esa korxona ustav foqsiga bo‘lgan badaldek qabul qilinadi. O‘zbekiston iqgasodiyoti uchun venchur tadbirkorlikning istiq- bolli turlaridan hisoblanadi. Benchur kapigal qo‘yilmalarning asosiy rag‘bataantiruvchi omshsh bo‘lib ularning, muvaffaqiyagga erishganda albatta, yuqori daromad- liligi xizmat qiladi. Amerika venchur korxonalarining o‘rtacha daro- madlilik darajasi yiliga 20%ni tashkil etadi, va bu ko‘rsatkich umu- miy iqgisodiyot bo‘yicha 3 barobar yuqori. Tavakkalchilikni pasaygirish uchun moliyalashgirishning pshik sxemalari ishlab chiqiladi. Kapital qo‘yilmalar kuyidagi ikkita qoidadan kelib chiqqan holda vaqg oralig‘iga bo‘linadi: 1. Har bir yangi qo‘yilma, uvdan oldingi qo‘yilma o‘zini oqpagan taqsirdagina amalga opshrvladi. Bu degani eksplerent mahsulotni yaratshp yoki tijoratlashgirshssa qatsdaydir natijalarga erishdi. 2. Har bir yangi qo‘yilsh oldingidan ko‘proq va eksplerent uchun foydali shartlarda amalga oshvriladi. Eksplerentlar - bozorning yangi segmentlarini yaratshp yoki esxi segmentlarini radikal o‘zgartirishga ixtisosdashgan korxonalar. Ular yangi mahsulotlarni bozorda ilgari surish bidan shu1ulpanadi. Ilmiy-texnik ishlanmalar ustuvorlikga ega. Aodo, innovatsiyaviy biznes bu faqatgina shsh-fan yoki kashfiyotchilik bilan shu!ud;>8NIP1 degani emas. g Rivojlangan mamlakatlarda innovatsiyaviy korxonalar, lo1iha- ning texnik tomoni muallifi bo‘lgan muhandis, va tatsshshshy yansh korxonaga asos soladi va mustaksl tadbirkor sifatida o‘z g‘oyala- rini amalga oshiradi. ■ 139 Zamonaviy garb iqgisodiyotida venchur va eskplerent korxonalar ilmiy-texnik siljishlar uchun sharoit yaratadi. Eksplereng korxonalar venchur korxonalar kabi o‘lchami bo‘yicha katta emas. Bozorda ehtiyoj sezilgan yangi mahsulot yaratilgandan keyin, eks- plerent korxona oldqda ishlab chiqarish hajmi muammosi kelib yaiqa- di. Buning uchun eksplerenglar yirik korxona bilan alyans tashkil etadi. Eksplerent o‘z innovatsiyaviy maqsulotini ommaviy tarzda mus- taqil shplab chiqara olmaydi. Ishlab chiqarishni ommaviy yo‘lga qo‘ymaslik esa turli xil o‘xshash mahsulotlar paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin Iirik va kuchli korxona bilan ittifoq hosil qilish esa, foydali sharoit va qaysidir ma'noda o‘z mustaqilligini saqpash imkoniyagini beradi. Buvday hamkorni tanlash iste'mol xususiyatla- ryadan kelib chiqishi lozim. ozorning tor seshentiga yo‘naltirilganda - patient-korxonalar tashkid etiladi. Patient-krrxonalar bozorning tor segmentiga ishlagan holda, ular moda, reklama va boshqa vositalar ta'sirida shakllangan ehtiyoj- larni qond^radi. Ular mahsulot ishlab chiqarish o‘sishi hamda kashfi- yotchshgak faolligi pasayishi bosqichlarida faoliyat ko‘rsatadilar. Ushbu korxonalardash mahsulot sifati va hajmlariga bo‘lgan talab- lar bozorlarni egallash muammolari bilan bog‘liq bo‘ladi. Bunda ish- lanmalarni amalga oshirish yoki to‘xtatish, litsenziyalarni sotish yoki xarid qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish ehgayoji tugiladi. Pati- yent-korxonalar foydali. Shu bilan birga inqirozga olib kelishi mumkin bo‘lgan noto‘gri qaror qabul qilinishi xavfi ham mavjud. Bunday korxonalarda, ularning faoliyagi xavfsizligini ta'minlovchi inyuvpsiyaviy menejer lavozimi knritilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi^ Innovatsnyavny menejernnng asosiy maksadi - korxona hayotiy fmlivpdagi shyajshiidshsh pasaygnrish va Download 4.03 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|