Microsoft Word 1-2-Ma'ruza Vokal Word

---

1-Mavzu. Estrada xonandasi ovozini shakllantirishga
doir uslubiy tavsiyalar 
Reja 
1.Vokal va estarda xonandasining mashq jarayonidagi asosiy rejimi. 
2.Ovoz mashqlarining asosiy vazifalari 
3.Asarlarni o’rganishga doir metodik tavsiyalar 
1.Vokal va estarda xonandasining mashq jarayonidagi asosiy rejimi. 
Taniqli bastakor Dilorom Omonullaeva 2007 yilda nashr ettirgan “Estrada 
xonandaligi” deb nomlangan musiqa va san’at oliy ta’lim muassasalari talabalariga 
mo’ljallangan o’quv qo’llanmada vokal va estrada xonandasining ovoz mashqlari 
va ular ustida ishlash borasida qimmatli ma’lumotlarni keltirib o’tgan. Jumladan 
mazkur ma’ruza matnida ushbu qo’llanmadan keng foydalanildi. Estrada 
xonandaligi sinfida dars vokal mashqlaridan boshlanadi.Vokal mashqlari estrada 
xonandasi tarbiyasida muhim o’rin tutadi, binobarin, u talabaning vokal-texnik 
malakalari ko’nikmalarini hosil qilish va rivojlanishida katta rol’ o’ynaydi. 
Vokal darslarining umumiy vaqti 40-45 daqiqa bo’lgan tarzda, (haftada 3 
marta) vokal mashqlariga odatda 15-20 daqiqa vaqt ajratiladi.Amaliy 
mashg’ulotlar jarayonida har bir talaba (o’quvchi)ga individual ravishda 
yondoshish talab etiladi. Mashqlarni tanlaganda talabaning musiqiy qobiliyati va 
vokal tayyorgarligi, ovoz diapazoni va ovoz apparatidagi nuqsonlari hisobga 
olinishi muhimdir. 
Dastlabki darslardan boshlab ustoz yosh xonandaning ijro holatidagi 
qomatiga alohida e’tibor berishi lozimdir. Bunda xonanda qomatini tekis, boshini 
esa tik tutib, erkin nafas olib, oyoqlarga bardam tayanib kuylashi lozim bo’ladi. 
Vokal mashqlarini diapazonning o’rta (markaziy) qismidan boshlash 
lozimdir. Diapazonning pastki va ayniqsa, yuqori tovushlarini asta-sekinlik va 
ehtiyotkorlik bilan kengaytirish maslahat beriladi. 
Mashg’ulotlarning boshlang’ich davrida ovozni toliqtirmaslik lozim. Ovoz 
mushaklari toliqqanda talabaga 3-5 daqiqa dam berilib, suhbat o’tkaziladi. Suhbat 
davrida bajarilgan ish tahlil etiladi, uning yutuq va kamchiliklari aniqlanadi, yangi 
vazifalar belgilanadi. 
Dastlabki darslarda talaba xotirasida tez muhrlanib qoladigan oddiy, qisqa 
mashqlar kuylanadi. Keyinchalik, oddiy mashqlar o’zlashtirilgandan so’ng, 
murakkab mashqlarga kirishiladi. Birinchi mashqlar unli tovushlarni 
vokallashtirishga qaratilishi lozim. Tajribalar shuni ko’rsatdiki, unli tovushlar 
ichida xonandaning o’sishi uchun eng foydalisi – “A” va “I” tovushlardir. Ushbu 
tovushlar darslarda to’g’ri o’zlashtirilsa, qolgan “E”, “O”, “U” tovushlari ancha 
oson kuylanadi. Zero, ular unli tovushlarda ovozning tiniqligi, intonatsiyaning 
sofligi,registrlarning ravonligi, diapazonning kengayishi, ovoz mushaklarining 
erkin ishlatilishi va boshqa vokal malakalarini o’zlashtirishda muhim rol’ 
o’ynaydi. 

---

Har bir xonandalik sinfida o’qituvchilar bu malakalarni o’zlashtirishda o’z 
uslubiy yo’li bilan yondoshadi.Ayniqsa,“Opera xonandaligi” va “An’anaviy 
xonandalik” sinflarida xonandalarni tarbiyalash tizimida ko’pgina tajribaga 
egamiz. 
Ma’lumki, opera xonandaligida “A” va “O” tovushlari “doirasimon” yopiq 
tarzda kuylanadi. Estrada xonandaligi ijrochiligida esa mazkur tovushlar biroz 
ochiq va “xalqona” yo’lida kuylashi lozim. Zotan, xalq xonandaligi va an’anaviy 
maqom xonandaligining ovoz va nafas yo’llarini o’ziga mujassam etadi. Estrada 
san’atining xalq tomonidan tez va oson idrok etishning sababi ham shunda. 
The minstrel show, the first form of musical and theatrical entertainment to 
be regarded by European audiences as distinctively American in character, 
featured mainly white performers who blackened their skin and 
carried out parodies of African-American music, dance, dress, and dialect. Today 
blackface minstrelsy is regarded with embarrassment or anger. Yet there is reason 
to believe that its common interpretation as an expression of racism oversimplifies 
the diverse meanings it represented. In any case, it would be difficult to understand 
American popular music without some knowledge of the minstrel show. The 
minstrel show emerged from working-class neighborhoods where interracial 
interaction was common. Early blackface performers were the first expression of a 
distinctively American popular culture, in which working-class white youth 
expressed their sense of marginalization 
through an identification with African-American cultural forms. This does not 
mean that minstrelsy was not a projection of white racism, but its meanings were 
neither fixed nor unambiguous.
1
2.Ovoz mashqlari va ularning asosiy vazifalari 
1. 
Kuylashda nafasni vokal ixtisosiga mos darajada olish; 
2. 
Kuylashda “artikulyatsiyani” to’g’ri ishlatish; 
3. 
Tomoq (ovoz) mushaklarini rivojlantirish; 
4. 
Sof intonatsiyaga erishish; 
5. 
Ovoz diapazonini (doirasini) kengaytirish; 
6. 
Barcha kuylash texnikalari: kuychanlik (kantilena), 
stakkato, non legato, tayanchli tovush (opyortыy zvuk), fal’tset, 
tovush filirovkasi, ovoz dinamikasi (forte, piano) ni egallash; 
7. 
Estrada 
xonandaligi 
uslubidagi 
barcha 
texnik 
yo’nalishlarini egallash. 
Ijrochi kuylash jarayonida mashqni formal tarzda qaytarmasdan, balki ongli 
va ijodiy tarzda his etib kuylashga yondoshishi shart. Bu uchun har bir mashqni 
talabaga kuylashni tavsiya etishda uni nafaqat kuylab ko’rsatish, balki uning asosiy 
maqsadini mufassal tushuntirib berish lozim.Shunda talaba ongli ravishda ovozini 
tug’ri yo’naltiradi, hamda fonetik va texnik qiyinchiliklarni onson yengib o’tadi. 
Eng avvalo ovozni erkin va to’liq chiqishini diapazonning o’rta qismida 
yangratishga erishish lozim. Shundan so’ng diapazoning yuqori tovushlarini 
kuylashga o’tish mumkin. 
1
American popular music. Larri Star & Christopher Waterman. Oxford Universite Press. Inc. 2007 

---

Ish jarayonida ustozning idroki nihoyatda xushyor bo’lishi, tomoq siqilishi, 
artikulyatsiyaning noto’g’ri pozitsiyada ekanligi va xususan ovoz toliqishini o’z 
vaqtida payqab olib zarur choralar ko’rishi shart. Dars jarayonida talabada vokal 
mashqlarining barcha turlari “M” (yumuq) tovushdagi yopiq lablar bilan ochiq 
tarzdagi unli tovushlar hamda unli va undosh tovushlar birligida “legato”, 
“stakkato”, “arpedjio”, intervallar, gammalar, kichik kuylarni (popevka) kuylash 
va ulardan tegishli malakalar va ko’nikmalar shakllanishi lozim. 
Ma’lumki, har bir ustoz-o’qituvchi o’zining shaxsiy tarjibasi va nuqtai 
nazariga tayanib vokal mashqlari orqali ovozni rivojlantirishda xususiy ish 
uslubiga ega. Ushbu qo’llanmada umumlashtirib berilgan vokal mashqlardan va 
uslubiy tavsiyalardan unumli foydalanib, o’z ish uslubini takomillashtirish tavsiya 
etiladi.
Quyida D.Omonullaeva 2007 yilda nashr ettirgan “Estrada xonandaligi” deb 
nomlangan o’quv qo’llanmasida tavsiya etgan vokal mashqlari keltirib o’tiladi. 
3.Asarlarni o’rganishga doir metodik tavsiyalar 
Yuqorida ta’kidlanganidek, taniqli bastakor Dilorom Omonullaevaning 2007 
yilda nashr ettirgan “Estrada xonandaligi” deb nomlangan musiqa va san’at oliy 
ta’lim muassasalari talabalariga mo’ljallangan o’quv qo’llanmasiga asosan 
muallifning yangi va shuningdek, XX asrning 90-chi yillarida yaratilgan, 
respublikamizning taniqli xonandalari repertuaridan joy olgan taniqli qo’shiqlar 
kiritildi. Qo’llanmaga kiritilgan qo’shiqlar o’quv jarayonida «Estrada xonandaligi» 
kafedrasi talabalari tomonidan sinov-imtihonlarda, kontsert va konkurslarda ijro 
etilgan, shuningdek, bir karra tajriba sinovdan o’tgan ayol va erkak ovozi uchun 
mo’ljallangan qo’shiqlarni o’rganish talab etiladi.
Har bir qo’shiqqa alohida izoh berishdan oldin, umumiy uslubiy ijro 
masalalariga to’xtalib o’tishni lozim topdik.
Birinchi o’rinda qo’shiqning she’riy matn mazmunini, unda ifodalangan 
obrazlarni ijrochi-talabalar yaxshi tushunib olishi zarur. Har bir qo’shiq ma’lum bir 
kompozitsion tuzilishga ega. Bu kompozitson tuzilish she’riy mazmun bilan 
bog’langan bo’lib, ko’p qo’shiqlarning shakli ikki qismli, ya’ni “bandli” (“kuplet”) 
– “naqarotli” shaklda yozilgan. Naqarotda qo’shiqning asosiy g’oyasi muxtasar 
shaklda berilgan. “Naqarot” qo’shiqda markaziy o’rin egallaydi, chunki, matnning 
asosiy g’oyasi “naqarotda” mujassamlangan.
She’rning g’oyaviy mazmuni musiqiy ohang tuzilishida ifodalangan. Musiqa 
va matn bir-biri bilan chambarchas bog’lanib, uyg’unlashib ketgan. Ijrochi-
talabaga shuni uqtirib borish lozimki, qo’shiqning ijrosida xonanda she’riy matnga 
alohida e’tibor berib, ijrosida badiiy obraz va psixologik holatlarni aniq ifoda 
etishga alohida e’tibor berish kerak. Bu albatta, ijrochidan katta vokal-texnik va 
artistik mahoratni talab etadi.
Ko’p yillik ijodiy va pedagogik ish faoliyatda shu narsa kuzatildiki, ayrim 
ijrochi-talabalar qo’shiqning mazmunini to’laqonli tushunib yetsasdan, uni butun 
vujudiga singdirmasdan, unda tasvirlangan badiiy obrazni tushunmasdan, ijroni 
maromiga yetkazmasdan, havaskorona ijro etadilar.Tajribali ustozlar hamisha 
ta’kidlashganidek, hozirda ham birinchi o’rinda yaxshi talaffuzga, so’zlarni oxirgi 

---

harflarigacha aniq va to’g’ri ifodalab, ijroni sekin-asta badiiy yuksak darajada 
bajara olish mahoratini shakllantira borishga alohida e’tibor berish shart.
To’g’ri nafas olish – vokal ijrochilik san’atida katta ahamiyatga ega. 
Qo’shiqning mahoratli ifodasi nafas olishga bog’liq.Shunday nafas olish kerakki, 
she’r mazmuni va so’zlar ma’nosi buzilmasligi, bunda nafasni bir maromda olib, 
jumlani oxirigacha yetkazishga harakat qilish zarur. Jumla yoki uning ma’lum 
bo’lagi, ya’ni “frazani” yaxlitligiga va so’z mantiqi buzilmasligiga ahamiyat berish 
kerak.
Ijro etilayotgan qo’shiqning obraz strukturasi (tuzilishi) hamisha ijrochidan 
yuksak mahoratni talab etadi. “Estrada xonandaligi” deb nomlangan qo’llanmada 
asosan uch tipdagi xarakterga ega bo’lgan qo’shiqlar:
a) vatanparvarlik ruhidagi lirik-dramatik mazmunli qo’shiqlar;
b) muhabbat iztiroblarini ifoda etuvchi psixologik lirik-dramatik mazmunli 
qo’shiqlar;
v) yuksak insoniy g’oyalarni aks ettirgan chuqur falsafiy mazmunli 
qo’shiqlar tahlil etilgan.
Bu uch tipdagi qo’shiqlar xonandadan qo’shiqning boshidan oxirigacha 
yaxlit obrazning yaratilishini talab qiladi. Bunda ijrochi mazkur obraz “mag’zi”ga 
kira olishga harakat qilmog’i lozim bo’ladi.
O’qish davomida estrada xonandasi egallab olishi zarur bo’lgan bir muhim 
ixtisosiy malaka ustida alohida to’xtalib o’tmoqchimiz. Ya’ni, qo’shiqni 
zamonaviy yangicha uslub yo’nlishida ijro etishni o’rganish.Estrada vokal 
ijrochiligida bu eng murakkab texnik vositadir.
Har bir yosh xonanda ijrochilik faoliyatini taqlid bilan boshlaydi. U o’zi 
sevgan xonandasining qo’shiqlarini, keyinchalik o’zining shaxsiy qo’shiqlarini 
o’sha o’rgangan taqlid yo’lida ijro eta boshlaydi. Bunda ijrochi qo’shiqlarni o’sha 
xonandalarning yo’liga o’xshatib ijro etish katta ovoz diapazonini, murakkab 
milliy nola va qochirimlar, ovozning baland texnik darajasini tushunib bilgan holda 
shunga yarasha o’z iste’dodini namayon etishini talab qiladi. Darhaqiqat, oxirgi 
paytlarda taniqli estrada yulduzlarining uslubiy yo’lida ishlayotgan ko’plab yoshlar 
estrada doirasida tanilib, yashab kelmoqda. Bu shunchalik murakkab va 
ma’suliyatli malakaki, uni yoshlikdan, ya’ni litsey, kollej bosqichida o’qitish 
davridan boshlab shakllantira borish zarurligini taqozo etadi.
Yosh ijrochi o’zining individual, boshqa xonandalardan ajralib turadigan ijro 
yo’lini, ya’ni faqat o’z ovozi, iqtidoriga xos va yarashgan yangi estrada “imidjini” 
yaratishga harakat qilishi talab etiladi.
Yuqorida aytilgan masalalar bilan birga o’qish jarayonida egallab olishlari 
zarur bo’lgan quyidagi malakalar ham turadi:
a) xonandalik nafas yo’llarini vujudga keltirib, tirgakli nafas («opornoe 
dыxanie») ustida ishlash;
b) pastki, o’rta va yuqori tessituradagi tovushlarni silliqlash (vыravnivanie);
v) ovozni kuychan darajada («kantilena») yo’naltira bilish malakalarini 
shakllantirish;
g) milliy va zamonaviy estrada ritmik usullarini ichidan his qilib kuylash 
malakalarini rivojlantirish;

---

d) ijro paytida badan mushaklarini erkinlashtirib qo’shiqdagi usulga mos 
harakatlantirish.
Ishlash davomida o’smirlar ovoz shakllanishga, ayniqsa, litsey, kollej 
bosqichidagi o’g’il bolalarda “mutatsiya” (ovoz o’sishini keyingi bosqichga o’tishi, 
o’zgarishi) davri jiddiy hisobga olish talab etiladi.
Ushbu talablar yuzasidan har xil uslub (stilь) va xarakterga ega bo’lgan, 
texnik jihatdan turlicha (sodda va murakkab) qo’shiqlar berilgan. Kichik ovoz 
diapazoniga mo’ljallangan qo’shiqlar: “Men seni hech kimga bermayman”, 
“Saratonim ketdi”, “Kecholmayman”, “Yor, sendan kechib bo’lmas” litsey (kollej) 
o’quvchilariga va boshlang’ich bakalavr kurslariga mo’ljallangan. “Yomg’ir 
yog’di”, “Otash zamon”, “Sen eding”, “Bir-biringni asra o’zbegim”, “Sen 
qaydasan” kabi qo’shiqlar keng ovoz diapazonini va yuksak artistik mahoratni 
talab qiladi. “O’zbekiston”, “Siz yoqqansiz menga”, “Oq laylaklar”, “Turnalar 
qaytguncha omon bo’laylik” - lirik xarakterga va “soul” yo’nalishiga ega 
bo’lganligi tufayli, bu qo’shiqlar talabalar ovozini kuychanlik (“kantilena”) 
yo’lidagi ijrolarini mukammallashtirishga yordam beradi.
Zamonaviy estrada qo’shiqchiligida “rechitativ” uslubi ham alohida o’rin 
egallagan. Ushbu yo’nalishda ko’plab qo’shiqlar yaratilib, teleradio to’lqinlari va 
kontsert maydonlarida ijro etilmoqda. Ushbu texnik yo’nalishni litsey (kollej) 
bosqichidan boshlab egallash maqsadida quyidagi qo’shiqlar tavsiya etiladi: 
“Saratonim ketdi”, “Siz yoqqansiz menga”, “Ikki daraxt”, “Meni kutma”, “Sen 
qaydasan”. “Sen eding” va “Sen ketarsan” – “djaz” yo’nalishida yaratilgan asarlar 
bo’lib, talabalarning ushbu uslubiy ijro malakalarini rivojlantirish maqsadida 
bakalavriatni bitirish davrida o’quv dasturiga kiritilishi tavsiya etiladi.
“O’zbekiston”, “Saratonim ketdi”, “Ikki daraxt”, “Sen qaydasan” kabilar 
yakkaxon (solo), hamda ikki ovoz (duet) shaklida ijro etilishi mumkin.
“O’ZBEKISTON” – Muhiddin Omon she’riga yozilgan bu qo’shiq yosh 
xonanda, “Nihol” mukofoti sovrindori Oksana Nechitaylo (Sogdiana) ijrosida 
“Mustaqillik-2000” va ko’plab davlat bayram dasturlarida ijro etilgan.
Qo’shiq ikki kuplet va naqoratdan iborat bo’lib, mazmunan lirik tantanavor 
xarakterga ega. Vatanga bo’lgan mehr-muhabbat his tuyg’ularini ifodalovchi lirik 
holda mayin boshlanib, naqoratda tantanavor ruh, millatga, Vatanga bo’lgan g’urur 
holatini ifodalaydi. 
Asar ustida ishlash jarayonida quyidagi xususiyatlarga alohida e’tibor berish 
lozim. Ikki xil ruhiy holatni ifodalash, bitta katta nafasda so’z mazmunini 
buzmagan holda jumlani oxirigacha yetkazish, talaffuzga alohida e’tibor berish.
Qo’shiq ko’proq estrada ijrochiligi bilan dastlab shug’ullana boshlagan 
ijrochilarga mo’ljallangan. Ijro etishdan oldin, to’liq (uzun) nafas olish ustida 
ishlash maqsadida quyidagi mashq bajarish tavsiya etiladi.Bu mashq qo’shiqdagi 
lirik obrazga kirishga yordam beradi:
2-Mavzu: O’zbek estrada san’atining asoschisi - Botir Zokirov 
Bugun o’zbek estrada qo’shiqchiligining asoschisi Botir Zokirov tavallud 
topgan kun. Botir Zokirov hayot bo’lganida ushbu kun 86 yoshga to’lardi. Botir 

---

Zokirovning kundaliklarini va Fotima Sharipovaning Zokirovlar sulolasi haqidagi 
“Abadiyat ibtidosi” kitobi yaratildi. Ta’sirli kitob. Jaholat borligi uchun ham 
yaxshi insonlarning, buyuk g’oyalarning qanchasi muallifining qalbida armon 
bo’lib qolib ketadi.Mazkur kitobda Botir Zokirovning kundaligidagi bitiklar havola 
qilingan.Nazarimda insonlardagi loqaydlik va befarqlik dunyomizni yanada 
ko’proq 
to’ldirmoqda, 
u 
go’yo 
zamonaviy 
san’atimizni 
aks 
ettirayotgandek.Tuzsizlik va kaltafahmlik, baxillik va ikkiyuzlamachilik-loqaydlik 
hukmidagi bosh illatlar mana shular. Iste’dodlilarni yerto’lalarga haydab u tantana 
qilmoqda, kulmoqda. Kimlarki zaifroq bo’lsa, ular dosh berolmasdan turli yo’llar 
bilan hayotdan ketayotir. Bir xillarning boshiga ichkilik yetmoqda, boshqa birlari 
kasbini o’zgartirmoqda, yana bir xillar o’z joniga suiqasd qilsa, to’rtinchi toifa 
yashash uchun moslashmoqda.
Hayotimning qo’shig’in topolsaydim
Dunyoda kishilarni olijanob, poklikka e’tib da’vat.
Baxilligu tubanlik, xudbinligu riyoga,
kurashlarga chorlasa meni u azalu abad.
Tilimning soqovligi do’zax o’tidan yomon,
U menga shivirlaydi.
Yashamagin yaxshisi.
Yashashga kuch topganlarga qanday hasad qilaman, q 
Anday topay men o’sha alam va haq sasini. 
Inson nega kuyga, qo’shiqqa oshufta? Navo og’ushida goho bor-yo’qligini 
ham unutib qo’yadi, nega? Kuy-qo’shiqda qanday sehr borki, ko’ngilda mehr 
uyg’otadi? 
Botir Zokirovning qo’shiqlarini tinglagan inson mana shu savollar girdobida 
qoladi. Goh milliy ohangdagi qo’shiqlardagi tug’yon, dardlarni tinglasak, goho 
arab, eron, hind, livan, meksikacha, italьyancha, suriyacha qo’shiqlarini tinglab 
mehr-muhabbat u qay millatdan bo’lishidan qat’iy nazar inson qalbiga bir xil dard 
solishini 
anglaymiz.
O’zbek estrada san’atining asoschisi va yorqin yulduzi, O’zbekiston xalq artisti 
Botir Zokirovning jahon musiqa san’atida o’z munosib o’rni bor. Tiniq, mayin, 
maftunkor ovoz sohibi bo’lgan bu ulug’ san’atkor betakror qo’shiqlari bilan o’ziga 
haykal qo’yib ketgan insondir. 
BOTIR ZOKIROV (1936-1985)
O’zbek professional estrada san’ati asoschilaridan 
biri, dunyo tan olgan estrada yulduzi Botir Zokirov 
Toshkent shahrida san’atkorlar oilasida dunyoga 
keldi.Uning otasi Karim Zokirov o’zbek opera 

---

san’atining sarbonlaridan biri, onasi Sh. Saidova o’zbek xalq qo’shiqlari, laparlari 
va yallalarining ajoyib ijrochisi edi. Umuman Zokirovlar oilasi o’zbek xalqining 
musiqa madaniyatiga salmoqli hissa qo’shgan sulola sanaladi. Botir Zokirovning 
bolaligi, yoshligi, san’at muhitida tarbiyalanadi. Uning xotirasi va eshitish 
qobiliyati juda kuchli edi. Rasm chizishga, shexr yozishga ishkiboz edi. San’atda 
birinchi ustozlari otasi Karimjon aka, onasi SHoxista opa buldilar. U yoshlikdan 
qo’shikni dildan sevib kuylashni odat qildi. Uning birinchi qo’shigi “Qaydasan, 
seni kutaman” deb atalgan va o’n to’rt yoshida “Majnun” deb nomlangan kartinani 
chizdi.1952 yili Toshkent davlat konservatoriyasining vokal fakul’tetiga o’qishga 
kirdi. O’sha davrda estrada san’atida qaldirg’och sanalgan. “Yoshlik” estrada 
ansambliga qatnay boshladi. 1958 yilda shu ansambl bazasida O’zbekiston Davlat 
estrada orkestri tuzildi. Orkestrni tuzishda Botir Zokirov jonbozlik ko’rsatdi. 
Singlisi Luiza Zokirova bilan ushbu ansamblda ishlay boshladi. Orkestr Botir 
Zokirovning ijodiy yo’lini qat’iy belgilab berdi.1957 yilda Moskvada o’tkazilgan 
o’zbek dekadasida mashhur arab kompozitori Dorish Al-Attoshning “Arab 
tangosi” qo’shigi birinchi marta yangradi va chaqmoq kabi Botir Zokirov nomini 
qo’shiksevarlar qalbiga olib kirdi. Bu kutilmagan omad, shuxrat va kelajakka 
ishonch edi. Bu qo’shiq xonanda dasturining mukaddimasi bo’lib qoldi va minglab 
nusxada plastinkalar chop etildi.1959 yilda “Gullar ochilganda” badiiy fil’mida 
qahramonlardan birini obrazini yaratadi va qo’shiq ijro etadi. 1963 yilda esa “Seni 
izlaring” badiiy filmida shoir Turob Tula va kompozitor Ikrom Akbarovning 
“G’azli qo’shigi” yangradi. Keyinchalik Ikrom Akbarov bilan hamkorlikda “Qaro 
ko’zligim”, “Yor kel”, “Ey sarbon”, “Seni yo’qlab” singari mashhur qo’shiqlar 
dunyoga keldi.Botir Zokirovni ayniqsa, Moskvalik tomoshabinlar intiqlik bilan 
kutishardi. Mashhur kontsert zallarida chiptalar oylab oldindan sotilib 
bo’lardi.1966 yili Moskva “Myuzik – xolli” bilan Parijga qilgan ijodiy safari 
xonandaga chinakamiga jahonshumul shuhrat keltirdi. Jahonga mashhur Olimpiya 
estrada teatri sahnasida 20 kun davomida kontsertlarda qatnashdi. O’zi sevib ijro 
etgan qo’shiklari katorida “Dust haqida qo’shiq”,“O’lkam qizi”, “Meni tashlab 
ketma” singari frantsuzcha qo’shiqlar ham bor edi.Ayniqsa,“Maro bebus” 
qo’shig’ini tomoshabinlar qaytalab aytdirishdi.Gastrolning so’ngi kunlarida 
kontsertlarning ikkinchi bo’limida faqat o’zi kuyladi. O’sha paytda Parij gazetalari 
Botir Zokirovni jahonning mashhur qo’shiqchisi Sharlr Aznaur bilan tenglashtirib 
yozishdi.Oradan yigirma yil o’tib, o’zbekistonlik taniqli adiblardan biri 
frantsiyadagi safari chog’idagi bo’lgan uchrashuvda:“O’zbeklardan kimlarni 
bilasizlar-deb so’raganida, “Shoir Alisher Navoiyni, xonanda Botir Zokirovni”, 
deb javob berishgan ekan. Botir Zokirov turli tillarda qo’shik kuylardi. U boshqa 
xalqlar qo’shiqlarini kuylashdan oldin o’sha xalqning tarixi, turmushi, madaniyati 
va san’atiga oid har xil adabiyotlarni o’qib, o’rganardi. Shuning uchun ham 

---

ko’pgina xorijiy tillarda aytgan qo’shiqlari unga katta shuxrat olib keldi. Uni 
xindlar – “xind”, ruslar – “rus”, arablar – “arab”, frantsuzlar –“frantsuz”, deb 
atashardi. Vaholanki, u o’zbek xonandasi edi. 1972 yilda O’rta Osiyoda birinchi 
va sobiq ittifoqda uchinchi bo’lgan “Myuzik-xoll” guruhini tuzdi. “Myuzik-xoll” - 
bu estradaning eng yuksak chuqqisi hisoblanadi.U estrada ansambli, dramatik 
aktyor, tsirk artistlari, raqs guruhlari singari bir qancha janrlarni o’zida 
mujassamlashtirgan san’atdir. “Sindbod sayohati”,“Sharq bozori”, “Sharq ertagi”, 
“Toshkent to’yi” deb nomlangan dasturlari bilan respublikamizning turli 
shaharlarida, Moskvadagi “Rossiya”dagi “Oktyabr” kontsert zallarida oylab 
kontsertlar bergan. Botir Zokirov jahonning mashhur ijodkorlari Chingiz 
Aytmatov, Rasul Hamzatov, Nozim Xikmat, Yuriy Silantev, Iosif Kobzon, Mixail 
Ulyanov, Sergey Obraztsov, Tamaraxonim singari yozuvchi va san’atkorlar bilan 
mustahkam do’stlik va ijodiy aloqalar bog’lagan edi. Jahonning birinchi kosmo-
navta Yuriy Gagarin 1963 yil 31 dekabr kuni “Goluboy Ogonyok” yangi yil 
bazmida, diktorning “Eng sevimli xonandangiz kim?” degan savoliga: “Mening 
yaxshi ko’rgan qo’shikchim Botir Zokirov”, deb javob bergan edi. Fazogir 
Toshkentga kelganida Botir Zokirovni ko’rish istagini bildiradi va u gastrolda 
bo’lganligi sababli, uyiga kelib onasi Shoxista opani ko’rib ketadi. Botir Zokirov 
sehrli muyqalam sohibi sifatida o’zidan ko’plab betakror asarlar 
qoldirdi.“Majnun”, “Oqshom”, “Avtoportret”, “Buxoro manzarasi”, “Saraton”, 
“Moskva manzaralari”, “Krim manzaralari”, “Yolgizlik”, “Ko’cha”, “Anor 
pishganda” singari asarlari shular jumlasidandir.Hikoyanavis yozuvchi sifatida 
“Ona”, “Muysafit”, “Paxlavon”, “Etakchi”, “Tabassum» hikoyalari “Sharq yulduzi 
2, “Guliston” jurnallarida chop etildi. 
Botir Zokirov o’zbek milliy estrada san’atini rivojlanishini jon dilidan istar 
edi. U faqat xalqona milliy estrada san’atini tarafdori edi va bu xaqda kuyinib 
matbuotda fikrlarini bildirar edi.Shu yo’lda tinimsiz izlanar edi. Umrining oxirgi 
yillarida ukasi F.Zokirov rahbar bo’lgan mashhur “Yalla” ansambli bilan 
birgalikda ijod kildi. U sahnaga qanday yonib chiqqan bo’lsa, umrini oxirigacha 
shunday yonib kuyladi.Hamisha har qanday vaziyatda iymoniga, e’tiqodiga, 
o’zligiga sodiq qoldi.Bu buyuk san’atkor o’zbek estradasiga asos soldi. 
Yoshlikdan chirmab olgan surunkali kasallik natijasida umri davomida olti marta 
jarrohlik stoliga yotdi va 49 yoshida olamdan o’tdi. Unga “O’zbekiston xalq 
artisti” faxriy unvoni berilgan, vafotidan so’ng Prezident I.K.Karimovning 
Farmoni bilan “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan mukofotlangan. Uning 
nomida har yili yosh estrada xonandalarining ko’rik tanlovi o’tkazilib turiladi. 
Botir Zokirov kompozitorlardan Ikrom Akbarovning "Yor, kel", "Rahno", 
"Gazli","Qaydasan","Seni eslayman",Mutal Burhonovning "Maftun bo’ldim", 
"Namedonam, chinom dorod", Sayfi Jalilning "Majnun monologi", "Kechalari 

---

yulduz sanab", Enmark Solihovning "Kuz keldi yana" va boshqa qo’shiqlarini 
kuylab xalqimizning estrada sanhatiniga asos solgan va durdonalar bilan boyitgan. 
Zamonaviy estrada uslubida qayta ishlangan sharqu g’arb navolari sanhatkorning 
dovrug’ini jahonga yanada kengroq yoydi. Hindcha "Meychale", "Nechun xayolga 
cho’mding", "Dil orzusi", eroncha "Maro bebus", "Ayriliq qo’shig’i", livancha 
"Go’zal", meksikacha "Alvido, muhabbat", italьyancha "Yashasin muhabbat", 
suriyacha "O’tmishimga yig’layman", misrcha "Arab tangosi" kabi qo’shiqlarning 
har birini asl tilda, benazir ijro talqinida kuylagan. Botir Zokirovning muyqalam 
sohibi sifatida chizgan "Avtoportret", "Saraton", "Gumbazlar", "Bolalik ko’chasi", 
"Chor Minor" kabi jami 200 dan ortiq rangorang asarlari shinavandalarga yaxshi 
tanish. Adabiyot va shehriyat sohasida u bir qancha hikoya, ocherk va shehrlar, 
shuningdek, Ikrom Akbarov tomonidan bastalangan "Sug’d elining qoploni" 
operasi uchun libretto muallifi bo’lgan. Kinoaktyor sifatida Botir Zokirov yosh 
muhandis ("Gullar ochilganda"), Rabindrat Tagor ("Olovli yo’llar"), Abdullo 
("Dahoning yoshligi") kabi obrazlarni yaratishga muvaffaq bo’lgan. Botir Zokirov 
ijodiga bag’ishlangan "Menga qo’shiq chizib ber", "Aytilmay qolgan qo’shiq", 
"O’sha, o’tgan kunlar" nomli hujjatli fil’mlar suratga olingan. Mashhur xonanda 
o’zbek estrada san’ati dovrug’ini sobiq Ittifoq respublikalari, Frantsiya, Avstraliya, 
Germaniya, Kuba hamda Afrika qitasi mamlakatlarida keng yoydi. 
Botir va Luiza Zokirovaning dilbar qo’shig’i "Baxt qaydasan?" deb nomlanadi. 
Zamonaviy tilda aytilganda bu qo’shiq duet hisoblanadi. Botir Zokirov: Baxt 
qaerdasan, qani sening yorug’ qiyofang, - desa, Luiza Zokirova unga baxt qorli 
cho’qqilarda, daryolarda, kuylanayotgan qo’shiqlarda deb javob beradi. Qahramon 
tog’ cho’qqilariga ko’tariladi, daryolardan o’tadi, qo’shiqlar yaratdi- baxt o’zi 
qaydasan? Shunda Luizaning chuqur va uzoqqa chorlovchi ovozi aks-sado beradi: 
Men 
yoningdaman, 
agar 
qurbing 
yetsa 
meni 
quvib 
yet... 
Bahzan qo’shiq yoki biror san’at asari insonning taqdiriga aylanadi. 
1938 yilda Zokirovlar xonadonida qizaloq dunyoga keladi. Ota-ona opera san’ati 
ixlosmandlari emasmi, qizaloqqa Shillerning "Makr va muhabbat" dramasi 
qahramoni Luizaning ismini qo’yishadi.Uyda uni Zyuzyu deb erkalashar, Botir 
Zokirov esa uni Lyulyu deb chaqirardi. Oilada yakka-yu yagona qiz emasmi oilada 
uni barcha suyar, u oilaning duru gavhari hisoblanar, aka-ukalari uning barcha 
istagini bajarishga tayyor, Luiza ular nazarida malikalardek edi. Qiz nafaqat tashqi 
tarafdan go’zal, balki qalbi ham shu qadar sof ediki, barcha bilan samimiy 
suhbatlashar, ochiqko’ngil, birovni aldashni bilmasdi. O’zgalarni aldayotganligini 
bilib qolsa chidab turolmas, to’g’ri so’zlayotganda yaqinlarini ham ayamas 
shuning bilan birga juda-juda mehribon edi. 

---

Luiza qo’shiq kuylashni erta boshladi. Ilk bora qo’shiqchi sifatida 17 yoshida 
chiqdi. 1955 yilda Moskvaga ketayotgan Hindiston bosh Vaziri Javoharlal Neru 
Toshkentda uch kun mehmon bo’ldi. Oliy mehmonning sharafiga uyushtirilgan 
kontsertda Luiza ilk bora hindcha qo’shiq kuyladi. Qo’shiq mehmonlarga manzur 
bo’ldi. Ular kuchli hayajonlanganlaridan ko’zlarida yosh qalqidi. Indira Gandi 
qizning yuzlaridan o’pdi, Neru unga fil suyagidan ishlangan to’g’nog’ich sovg’a 
qildi. SHarq musiqasiga qiziqish tufayli Luiza maktabni bitirib chet tillar institutiga 
kirdi. Bu yerda u ozgina o’qib, estrada Luizani shu qadar rom etdiki, estrada 
xonandasi sifatida u qisqa vaqt mobaynida o’z muxlislarini topdi. Toshkentdagi 
hech bir kontsert uning ishtirokisiz o’tmaydigan bo’ldi. Xonanda qo’shiqlari 
yozilgan grammafon plastinkalari ko’z ochib yumguncha sotilib ketardi. 
Taqdir insonga istehdodni sahovat bilan ulashib, uni omad va shon-sharafga 
burkab, bahzan uning irodasini sinash uchun og’ir sinovlarni ham yuborarkan. 
Luiza Zokirova ham ana shunday qismatga duchor bo’ldi. Boshqalarga doimo jon 
kuydirib o’zining sog’ligiga qaramasdi. Kasallik allaqachon boshlanganiga 
qaramasdan u hech kimga buni bildirmagan, uzoq vaqt shifokorlarga murojaat 
qilmagandi. Og’riq qoldiruvchi dorilar kor qilmagach u shifoxonaga borishga 
majbur bo’ldi. Luizani onkologiya dispanseriga tekshirishga yubordilar. 
Onkologiya markazida doktor Shek tekshirish natijalarini ko’riboq, darrov 
operatsiya qilish kerakligini bildirdi. Luiza qarindoshlari bilan maslahatlashish, 
balki vidolashish uchun shifokordan bir kungagina ruxsat so’radi. Oilaviy 
kengashda Farrux Zokirov qathiy qarorini bildirdi: "Luiza hozir tig’ ostiga yotishi 
mumkin emas, u operatsiyani ko’tara olmaydi. Turkona dorilar bilan davolashni 
qo’llab ko’raylik-chi, zora nafi tegsa". O’zbekistonda dovrug’i ketgan namanganlik 
Muhiddin tabib Luizani bir oy mobaynida dorivor giyohlar bilan davoladi. Natijada 
kuchli og’riq to’xtadi. Davolanish natijalarini bilish maqsadida yana tekshirtirish 
uchun Onkologiya markaziga borganlarida doktor Shek ularni endi qabul qila 
olmasligini bildirdi. Biroq tekshiruvlar natijasida o’simtani o’sishi va kuchli 
shamollash to’xtaganligi aniqlandi. Zararli o’simtalarni kesib tashlash, kasallikni 
tag-tomiri bilan yo’qotish maqsadida Luiza Zokirovani operatsiya qilishdi. 
Xudoning inoyati, yaqinlarining ruhan qo’llab-quvvatlashlari va o’zining irodasi 
bilan Luiza Zokirova xavfli kasallikni yengdi. To’qsoninchi yillar miyonasida 
Luiza Zokirova turmush o’rtog’ining rahyi bilan doimiy yashash uchun AQSHga 
ko’chib ketdi. Qizi Nargiza Zokirova, nabiralari Sabina, Auel, Laylolarni qo’llab-
quvvatlab yashamoqda. U yerda ham u o’zbek qo’shiqlarini kuylamoqda. Luiza 
Zokirova umrning cho’qqisini zabt etish uchun mana shunday qorli yo’llarni bosib 
o’tgan, hayot sinovlariga bardosh berish orqali baxtini topgan mana shunday 
zahmatkash o’zbek ayolidir.